సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ సంపూర్ణ జీవిత చరిత్ర

ఉపోద్ఘాతం: ఆధునిక భారత నిర్మాత

భారతదేశ చరిత్ర అనే మహా గ్రంథాన్ని తెరిస్తే, కొన్ని పేజీలు స్వర్ణాక్షరాలతో లిఖించబడి ఉంటాయి. ఆ పేజీలలో శాశ్వతంగా నిలిచిపోయే ఒక పేరు సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్. ఆయన కేవలం ఒక వ్యక్తి కాదు, ఒక శక్తి. ఆయన ఒక స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మాత్రమే కాదు, ముక్కలైపోవడానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఒక దేశాన్ని తన ఉక్కు సంకల్పంతో అఖండంగా నిలిపిన మహా శిల్పి. వర్తమాన భారతదేశ పటాన్ని మన కళ్ల ముందు ఉంచుకుని చూస్తే, కాశ్మీర్ నుండి కన్యాకుమారి వరకు, గుజరాత్ నుండి అరుణాచల్ ప్రదేశ్ వరకు విస్తరించిన ఈ ఏకైక భౌగోళిక స్వరూపం వెనుక ఉన్న ప్రధాన శక్తి సర్దార్ పటేల్ అనడంలో ఎలాంటి అతిశయోక్తి లేదు. ఆయన లేకపోతే, ఈ దేశం ఎన్ని ముక్కలై ఉండేదో, ఎన్ని అంతర్యుద్ధాలతో ఛిన్నాభిన్నమై ఉండేదో ఊహించుకోవడానికే భయం కలుగుతుంది. అందుకే, ప్రజలు ఆయనను ప్రేమగా "సర్దార్" (నాయకుడు) అని, ఆయన దృఢమైన వ్యక్తిత్వాన్ని, రాజీలేని దేశభక్తిని చూసి గౌరవంగా "భారత ఉక్కు మనిషి" (Iron Man of India) అని పిలుచుకున్నారు.

ఆధునిక భారతదేశ చరిత్ర 1947 ఆగస్టు 15న స్వాతంత్ర్యపు ఉషోదయంతో మొదలైనప్పటికీ, ఆ ఆనందం వెనుక విభజన గాయాల రక్తపాతం, లక్షలాది శరణార్థుల ఆర్తనాదాలు ఉన్నాయి. బ్రిటిష్ వారు ఈ దేశాన్ని వదిలి వెళుతూ, కేవలం భారతదేశం, పాకిస్తాన్ అనే రెండు దేశాలుగా విభజించడమే కాకుండా, మరో పెను ప్రమాదాన్ని కూడా సృష్టించారు. అప్పటివరకు బ్రిటిష్ వారి ఏలుబడిలో ఉన్న 565 పైచిలుకు స్వదేశీ సంస్థానాలకు ఒక విచిత్రమైన స్వేచ్ఛను ఇచ్చారు. అవి భారతదేశంలోనైనా, పాకిస్తాన్‌లోనైనా కలవవచ్చని, లేదా స్వతంత్ర దేశాలుగా మిగిలిపోవచ్చని ప్రకటించారు. ఇది అగ్నికి ఆజ్యం పోసినట్లు అయింది. ప్రతి సంస్థానాధీశుడు తన స్వంత రాజ్యాన్ని, తన అధికారాన్ని కాపాడుకోవాలని కలలు కనడం మొదలుపెట్టాడు. హైదరాబాద్ నిజాం, ట్రావన్‌కోర్ దివాన్, జోధ్‌పూర్ మహారాజా వంటి ఎందరో స్వతంత్ర జెండాలు ఎగరేయడానికి సిద్ధమయ్యారు. ఈ క్లిష్ట పరిస్థితులలో, భారతదేశం నడిబొడ్డున ఎన్నో స్వతంత్ర రాజ్యాలు ఏర్పడితే, దేశ భద్రత, ఐక్యత, సార్వభౌమత్వం గాలిలో దీపంలా మారేవి.

ఈ గండం నుండి దేశాన్ని గట్టెక్కించడానికి ఒకే ఒక్క వ్యక్తి ముందుకు వచ్చారు. ఆయనే స్వతంత్ర భారతదేశపు తొలి ఉప ప్రధానమంత్రి, హోం మంత్రి సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్. ఆయన ముందున్నది ఒక అసాధ్యమైన సవాలు. కానీ ఆయన నిఘంటువులో "అసాధ్యం" అనే పదానికి చోటు లేదు. గాంధీజీ అహింసా మార్గానికి, నెహ్రూ ఆదర్శవాదానికి భిన్నంగా, పటేల్ ఆచరణవాదానికి, వాస్తవిక దృక్పథానికి ప్రతీకగా నిలిచారు. ఆయన కార్యశూరుడు. మాటల కన్నా చేతలకు ఎక్కువ విలువ ఇచ్చే వ్యక్తి. సంస్థానాల విలీనం అనే ఈ బృహత్కార్యాన్ని ఆయన కేవలం 70 ఏళ్ల వయసులో, క్షీణిస్తున్న ఆరోగ్యంతో సాధించారు. ఆయన తన దౌత్యనీతి అనే పదునైన ఆయుధానికి పదునుపెట్టారు.

ఆయన అనుసరించిన విధానం సుప్రసిద్ధమైన "సామ, దాన, భేద, దండోపాయాలు". మొదట సంస్థానాధీశులతో స్నేహపూర్వకంగా చర్చలు జరిపారు (సామ). దేశభక్తిని నూరిపోసి, అఖండ భారతంలో కలవడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను వివరించారు. వారి రాజాభరణాలు, బిరుదులు, వ్యక్తిగత ఆస్తులకు హామీ ఇచ్చారు (దాన). మాట వినని వారిలో చీలికలు తెచ్చి, వారి బలాన్ని దెబ్బతీశారు (భేద). ఇవేవీ పనిచేయని చోట, మొండికేసిన హైదరాబాద్ నిజాం వంటి పాలకుల విషయంలో, దేశ ఐక్యతకు ముప్పు వాటిల్లుతుందన్నప్పుడు, తన ఉక్కు పిడికిలిని బిగించి సైనిక చర్యకు (దండం) వెనుకాడలేదు. కేవలం రెండు సంవత్సరాల వ్యవధిలో, ఒక్క రక్తపు చుక్క చిందకుండా (హైదరాబాద్ మినహా) 562 సంస్థానాలను భారతదేశంలో విలీనం చేసిన ఆయన ఘనత ప్రపంచ చరిత్రలోనే అద్వితీయమైనది. అందుకే చరిత్రకారులు ఆయనను "భారత బిస్మార్క్" అని కీర్తించారు. జర్మనీని ఏకీకృతం చేసిన బిస్మార్క్ కన్నా పటేల్ సాధించిన విజయం ఎన్నో రెట్లు పెద్దది, క్లిష్టమైనది.

అయితే, సర్దార్ పటేల్ కేవలం సంస్థానాల విలీనకర్త మాత్రమే కాదు, ఆయన ఒక గొప్ప పరిపాలనా దక్షుడు కూడా. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన వెంటనే, దేశ పరిపాలనా వ్యవస్థ కుప్పకూలిపోకుండా ఉండటానికి, ఆయన ఒక పటిష్టమైన యంత్రాంగాన్ని నిర్మించారు. అదే "అఖిల భారత సర్వీసులు" (All India Services - IAS, IPS). ఈ సర్వీసులను ఆయన "భారత ఉక్కు చట్రం" (Steel Frame of India) అని వర్ణించారు. దేశంలోని ఏ మూలకైనా కేంద్ర ప్రభుత్వ పాలనను సమర్థవంతంగా తీసుకువెళ్లేందుకు, దేశ సమగ్రతను కాపాడేందుకు ఈ వ్యవస్థ ఎంతగానో దోహదపడింది. నేటికీ భారతదేశ పరిపాలనకు వెన్నెముకగా నిలుస్తున్న ఈ వ్యవస్థ రూపశిల్పి సర్దార్ పటేలే. అంతేకాకుండా, రాజ్యాంగ పరిషత్‌లో ప్రాథమిక హక్కులు, మైనారిటీల హక్కుల వంటి కీలకమైన కమిటీలకు అధ్యక్షత వహించి, ఆధునిక భారత రాజ్యాంగ నిర్మాణంలో తనదైన ముద్ర వేశారు.

ఈ పుస్తకం యొక్క ముఖ్య ఉద్దేశ్యం, సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ అనే మహానాయకుడి జీవితాన్ని సమగ్రంగా ఆవిష్కరించడమే. ఒక సాధారణ రైతు కుటుంబంలో పుట్టి, విజయవంతమైన బారిస్టర్‌గా ఎదిగి, గాంధీజీ పిలుపుతో సర్వస్వాన్ని త్యాగం చేసి, స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో అగ్రగామిగా నిలిచి, చివరకు ఆధునిక భారతదేశాన్ని నిర్మించిన ఆయన ప్రస్థానంలోని ప్రతి అడుగును ఈ పుస్తకంలో మనం అనుసరిస్తాం. ఖేడా, బార్డోలీ సత్యాగ్రహాలలో రైతు నాయకుడిగా ఆయన ప్రదర్శించిన వ్యూహరచన, కాంగ్రెస్ పార్టీ సంస్థాగత నిర్మాతగా ఆయన పోషించిన పాత్ర, నెహ్రూ వంటి సహచరులతో ఆయనకున్న సైద్ధాంతిక విభేదాలు, పరస్పర గౌరవం, అన్నింటికీ మించి అఖండ భారత్ కోసం ఆయన పడిన తపనను ఈ పుస్తకం లోతుగా విశ్లేషిస్తుంది.

సర్దార్ పటేల్ జీవితం నేటి తరానికి, రేపటి తరానికి ఒక గొప్ప స్ఫూర్తి. ఆయన నుండి మనం నేర్చుకోవాల్సింది కేవలం దేశభక్తి మాత్రమే కాదు; క్రమశిక్షణ, దృఢ సంకల్పం, ఆచరణాత్మకత, నిస్వార్థ సేవ, లక్ష్య సాధన కోసం రాజీపడని తత్వం వంటి ఎన్నో మహోన్నత గుణాలను ఆయన జీవితం మనకు బోధిస్తుంది. ఆ ఉక్కు మనిషి జీవిత చరిత్రలోకి అడుగుపెట్టి, ఆయన స్ఫూర్తిని మన హృదయాలలో నింపుకుందాం.

అధ్యాయం 1: పునాదిరాళ్లు

ఒక మహావృక్షం ఆకాశాన్ని తాకుతూ, వేలాది పక్షులకు ఆశ్రయమిస్తూ, బాటసారులకు నీడనిస్తూ నిలబడి ఉందంటే, దాని బలానికి కారణం భూమి పైన కనిపించే దాని కొమ్మలు, ఆకులు కాదు. భూమి లోపల, కంటికి కనిపించకుండా, లోతులకు చొచ్చుకుపోయిన దాని వేళ్ల వ్యవస్థే ఆ వృక్షానికి జీవం, బలం. అదేవిధంగా, ఒక మహానాయకుడి జీవితాన్ని అర్థం చేసుకోవాలంటే, వారి విజయాలను, కీర్తి ప్రతిష్టలను చూస్తే సరిపోదు. వారి బాల్యంలో, యవ్వనంలో, వారి వ్యక్తిత్వాన్ని తీర్చిదిద్దిన పునాదిరాళ్లను మనం శోధించాలి. ఆధునిక భారతదేశపు ఉక్కు మనిషి, అఖండ భారత నిర్మాత, సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ అనే ఆ పర్వత సమానమైన వ్యక్తిత్వానికి పునాదులు పడింది గుజరాత్‌లోని ఖేడా జిల్లా సారవంతమైన నేలలో. ఒక సాధారణ రైతు కుటుంబంలో ఆయన గడిపిన బాల్యం, ఎదుర్కొన్న సవాళ్లు, అలవర్చుకున్న విలువలే భవిష్యత్తులో ఆయన ప్రదర్శించబోయే అసామాన్య దృఢచిత్తానికి, ఉక్కు సంకల్పానికి, రాజీలేని క్రమశిక్షణకు జీవం పోశాయి.

జననం, కుటుంబ నేపథ్యం: నడియాడ్ నేల నుండి మొలకెత్తిన నారు

19వ శతాబ్దం చివరి దశ. భారతదేశం బ్రిటిష్ వారి పాలనలో నలిగిపోతోంది. దేశ ప్రజలలో నెమ్మదిగా స్వాతంత్ర్య కాంక్ష మొగ్గతొడుగుతున్న సమయం. సరిగ్గా అప్పుడే, 1875 అక్టోబర్ 31న, గుజరాత్‌లోని ఖేడా జిల్లా, నడియాడ్ పట్టణంలో, ఝవేర్‌భాయ్ పటేల్, లాడ్‌బా దంపతులకు నాల్గవ సంతానంగా వల్లభ్‌భాయ్ జన్మించాడు. వారిది లేవా పాటీదార్ వర్గానికి చెందిన ఒక సాధారణ వ్యవసాయ కుటుంబం. పాటీదార్లంటేనే కష్టపడి పనిచేసే స్వభావానికి, భూమితో విడదీయరాని బంధానికి, స్వతంత్ర భావాలకు ప్రసిద్ధి. ఖేడా జిల్లా నేల ఎంతో సారవంతమైనది, కానీ ఆ నేలను నమ్ముకుని బ్రతకడం అంత సులేమీ కాదు. ప్రకృతి వైపరీత్యాలు, బ్రిటిష్ వారి అన్యాయమైన పన్నుల విధానాలు రైతుల జీవితాలను నిత్యం ఒక పరీక్షకు గురిచేసేవి. ఇలాంటి కఠినమైన వాస్తవాల మధ్య పెరగడం వల్ల, వల్లభ్‌భాయ్‌కు చిన్నతనం నుండే వాస్తవిక దృక్పథం, సమస్యలను సూటిగా ఎదుర్కొనే ధైర్యం అలవడ్డాయి.

తండ్రి ఝవేర్‌భాయ్ - వారసత్వంగా అందిన యోధుని స్ఫూర్తి:

వల్లభ్‌భాయ్ తండ్రి ఝవేర్‌భాయ్ పటేల్ పైకి ఒక సాధారణ రైతులా కనిపించినా, ఆయన రక్తంలో దేశభక్తి, వీరత్వం ప్రవహించాయి. ఆయన కేవలం పొలం పనులతోనే సరిపెట్టుకునే వ్యక్తి కాదు. 1857లో బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా దేశవ్యాప్తంగా ఎగిసిన ప్రథమ స్వాతంత్ర్య సంగ్రామంలో, ఆయన ఝాన్సీ రాణి లక్ష్మీబాయి సైన్యంలో ఒక సైనికుడిగా పోరాడారు. ఆ చారిత్రాత్మక యుద్ధంలో పాల్గొని, బ్రిటిష్ వారి తుపాకులకు ఎదురొడ్డి నిలిచిన ధీరుడు. యుద్ధంలో ఓటమి తర్వాత, బ్రిటిష్ వారి నిర్బంధం నుండి తప్పించుకోవడానికి చాలాకాలం పాటు సాధువు వేషంలో అజ్ఞాతవాసం గడిపారు. ఈ గతం గురించి ఆయన ఎప్పుడూ గొప్పలు చెప్పుకోలేదు, కానీ ఆయన నడవడికలో, మాటల్లో ఆ యోధుని లక్షణాలు స్పష్టంగా కనిపించేవి.

ఝవేర్‌భాయ్ అత్యంత క్రమశిక్షణ, నిక్కచ్చితనం కలిగిన వ్యక్తి. మాటల్లో కఠినంగా, వ్యవహారాల్లో ముక్కుసూటిగా ఉండేవారు. ఆయన ఇంట్లో ఆయన మాటే శాసనం. ఆయన పిల్లలకు క్రమశిక్షణను, నిజాయితీని, కష్టపడి పనిచేసే తత్వాన్ని మాటలతో కాకుండా, తన ఆచరణ ద్వారా నేర్పించారు. తండ్రి నుండి వల్లభ్‌భాయ్ ఈ లక్షణాలనే పుణికిపుచ్చుకున్నారు. భవిష్యత్తులో కాంగ్రెస్ పార్టీలో గానీ, స్వతంత్ర భారత ప్రభుత్వంలో గానీ, సర్దార్ పటేల్ క్రమశిక్షణ విషయంలో ఎంత కఠినంగా వ్యవహరించారో మనకు తెలుసు. ఆ క్రమశిక్షణకు బీజాలు తన తండ్రి వద్దే పడ్డాయి. అన్యాయాన్ని ఎట్టి పరిస్థితుల్లోనూ సహించకూడదనే పాఠాన్ని ఆయన తన తండ్రి నుండే నేర్చుకున్నారు.

తల్లి లాడ్‌బా - కరుణ, ఆధ్యాత్మికతకు ప్రతిరూపం:

తండ్రి ఎంత కఠినంగా ఉండేవారో, తల్లి లాడ్‌బా అంత కరుణామయి. ఆమె నిరాడంబరతకు, దైవభక్తికి, సహనానికి మారుపేరు. భర్త కఠినమైన క్రమశిక్షణకు, ఆమె ప్రేమపూర్వకమైన ఆలింగనం ఒక సమతుల్యతను తీసుకొచ్చేది. కుటుంబం మొత్తాన్ని తన ప్రేమ అనే దారంతో కట్టిపడేసిన ఆమె, పిల్లలకు ఆధ్యాత్మిక విలువలను, నైతికతను నేర్పింది. ప్రతిరోజూ పూజలు, వ్రతాలు చేస్తూ, దైవ చింతనలో గడిపేది. ఆమె నుండి పటేల్ సహనాన్ని, వాస్తవిక దృక్పథాన్ని, సామాన్యుల పట్ల కరుణను అలవర్చుకున్నారు. ఎంతటి కష్టంలోనైనా సరే, ధైర్యం కోల్పోకుండా, దేవుడిపై భారం వేసి ముందుకు సాగాలనే మనో స్థైర్యాన్ని తల్లి నుండి పొందారు.

ఒకవైపు తండ్రి నుండి వారసత్వంగా అందిన యోధుని లక్షణం, దృఢత్వం, దేశభక్తి; మరోవైపు తల్లి నుండి పొందిన కరుణ, సహనం, ఆధ్యాత్మిక చింతన. ఈ రెండింటి అద్భుతమైన కలయికే సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ సంపూర్ణ వ్యక్తిత్వానికి రూపమిచ్చింది. ఈ పునాదులే ఆయనను ఒకే సమయంలో కఠినమైన నిర్ణయాలు తీసుకునే 'ఉక్కు మనిషి'గా, అదే సమయంలో రైతుల కన్నీళ్లు తుడిచే 'రైతు బాంధవుడి'గా నిలబెట్టాయి.

ఉక్కు సంకల్పానికి తొలి అడుగు: వేడి కడ్డీతో పరీక్ష

ఒక వ్యక్తి భవిష్యత్తులో ఎంతటి మహోన్నత స్థాయికి చేరుకుంటాడో చెప్పడానికి, అతని బాల్యంలో జరిగిన కొన్ని సంఘటనలు ప్రబలమైన సంకేతాలుగా నిలుస్తాయి. పటేల్ జీవితంలో అలాంటి ఒక సంఘటన, ఆయనలోని అసాధారణ ధైర్యాన్ని, ఓర్పును, ఉక్కు సంకల్పాన్ని ప్రపంచానికి పరిచయం చేసింది. ఆ సంఘటన జరిగినప్పుడు వల్లభ్‌భాయ్ వయసు సుమారు పదేళ్లు మాత్రమే.

ఒకరోజు ఆయన చంకలో ఒక పెద్ద గడ్డ (Boil) లేచింది. అది పండు పట్టి, తీవ్రమైన, అసహ్యమైన నొప్పితో అతనిని రాత్రింబవళ్లు వేధించసాగింది. ఆ నొప్పికి ఆ పసి బాలుడు విలవిల్లాడిపోతుంటే, కుటుంబ సభ్యులు ఆయన్ను ఊరిలో పేరున్న ఒక వైద్యుడి వద్దకు తీసుకువెళ్లారు. వైద్యుడు ఆ గడ్డను పరీక్షించి, అది బాగా ముదిరిపోయిందని, దానిని తొలగించడానికి ఒకే ఒక మార్గం ఉందని చెప్పాడు. బాగా వేడి చేసిన ఇనుప కడ్డీతో ఆ గడ్డను కాల్చాలని, అప్పుడే లోపలి చీము బయటకు వచ్చి, నొప్పి తగ్గుతుందని వివరించాడు.

ఆ రోజుల్లో అనస్థీషియా వంటివి లేవు. ఆ ప్రక్రియ ఎంత బాధాకరంగా ఉంటుందో ఊహించుకోవచ్చు. వైద్యుడు ఒక ఇనుప కడ్డీని తీసుకొని, నిప్పుల కొలిమిలో పెట్టి ఎర్రగా నిప్పు కణికలా మారేంత వరకు కాల్చాడు. ఆ ఎర్రటి కడ్డీని చూడగానే అక్కడున్న వారి గుండెల్లో భయం మొదలైంది. వైద్యుడు ఆ కడ్డీని పట్టుకొని, వల్లభ్‌భాయ్ దగ్గరకు వచ్చాడు. కానీ, ఆ పసి బాలుడి సున్నితమైన శరీరంపై ఆ కడ్డీని పెట్టడానికి ఆయన చేతులు వణికాయి. నొప్పికి ఆ బాలుడు తట్టుకోలేడని, గట్టిగా అరుస్తూ, విలవిల్లాడిపోతాడని ఆయన సంకోచించాడు.

వైద్యుడిలోని ఆ సంకోచాన్ని, భయాన్ని పసిగట్టిన ఆ చిన్నారి వల్లభ్‌భాయ్, ఒక్క క్షణం కూడా ఆలోచించలేదు. ఆయన ముఖంలో ఎలాంటి భయమూ లేదు. కళ్లలో అపారమైన స్థైర్యం ఉంది. వైద్యుడి చేతిలోని ఆ ఎర్రటి ఇనుప కడ్డీని తానే బలంగా లాక్కున్నాడు. కనీసం కనురెప్ప కూడా ఆర్ఫకుండా, ఒక్క చిన్న మూలుగు కూడా లేకుండా, ఆ గడ్డపై బలంగా అదిమిపెట్టి కాల్చుకున్నాడు. కాలిపోతున్న మాంసం వాసన గదిని నింపేస్తుంటే, చుట్టూ ఉన్న తల్లిదండ్రులు, బంధువులు భయంతో, ఆశ్చర్యంతో నిశ్చేష్టులై చూస్తుండిపోయారు. నొప్పికి ఆయన శరీరం స్పందిస్తున్నా, ఆయన ముఖంలో మాత్రం ఒక అద్భుతమైన నిర్లిప్తత, ధైర్యం కనిపించాయి.

ఈ సంఘటన కేవలం ఒక బాలుడి సాహస గాథ కాదు. ఇది భవిష్యత్తులో భారతదేశం ఎదుర్కోబోయే క్లిష్టమైన సమస్యలకు శస్త్రచికిత్స చేయడానికి వెనుకాడని 'ఉక్కు మనిషి'కి ఒక తొలి పరీక్ష. దేశ విభజన అనే బాధాకరమైన వాస్తవాన్ని అంగీకరించాల్సి వచ్చినప్పుడు, లక్షలాది మంది ప్రజల భవిష్యత్తు కోసం కొన్ని కఠినమైన నిర్ణయాలు తీసుకోవాల్సి వచ్చినప్పుడు, హైదరాబాద్ సంస్థానాన్ని విలీనం చేయడానికి "ఆపరేషన్ పోలో" అనే సైనిక చర్యకు ఆదేశించినప్పుడు, ఆయన ప్రదర్శించిన దృఢచిత్తానికి, నిర్మొహమాటమైన వైఖరికి ఈ చిన్ననాటి సంఘటనే పునాదిరాయి. నొప్పిని భరించడం కాదు, అవసరమైనప్పుడు నొప్పిని ఆహ్వానించి, సమస్యను మూలంతో సహా పెకిలించివేయాలనే తత్వం ఆయనకు చిన్నప్పుడే అలవడింది.

బారిస్టర్ కావాలనే కల: స్వయం కృషితో పైకెదిగిన వైనం

పటేల్ కుటుంబం ఆర్థికంగా అంత బలంగా లేదు. ఐదుగురు అన్నదమ్ములున్న ఆ కుటుంబంలో, అందరినీ ఉన్నత చదువులు చదివించడం ఝవేర్‌భాయ్‌కు సాధ్యమయ్యే పని కాదు. అందువల్ల, పటేల్ విద్యాభ్యాసం ఒక క్రమపద్ధతిలో సాగలేదు. ఆయన తన ప్రాథమిక, ఉన్నత పాఠశాల విద్యను నడియాడ్, పెట్లాడ్, బోర్సాద్ వంటి వేర్వేరు పట్టణాలలో, బంధువుల ఇళ్లలో ఉంటూ పూర్తి చేయాల్సి వచ్చింది. తరచుగా పాఠశాలలు మారడం, కుటుంబానికి దూరంగా ఉండటం వంటివి ఆయనలో స్వతంత్రంగా జీవించే అలవాటును, ఆత్మవిశ్వాసాన్ని పెంచాయి.

ఆయన 22 ఏళ్ల వయసులో, ఆలస్యంగా తన మెట్రిక్యులేషన్ పూర్తి చేశారు. ఆ తర్వాత కాలేజీకి వెళ్లి చదివే ఆర్థిక స్థోమత లేదు. చాలామంది అయితే, ఆ దశలో నిరాశ చెంది, తమ తండ్రిలాగే వ్యవసాయంలో స్థిరపడిపోయేవారు. కానీ వల్లభ్‌భాయ్ మనసులో ఒక బలమైన ఆకాంక్ష, ఒక గొప్ప కల ఉండేది. ఎలాగైనా ఉన్నత స్థానానికి ఎదగాలి, సమాజంలో గౌరవం, పేరు, డబ్బు సంపాదించాలి. ఆ మార్గం న్యాయవాద వృత్తిలోనే ఉందని ఆయన బలంగా నమ్మారు. ముఖ్యంగా, ఇంగ్లాండ్ వెళ్లి "బారిస్టర్" పట్టా పుచ్చుకోవాలనేది ఆయన చిరకాల స్వప్నం.

ఆ కలను సాకారం చేసుకోవడానికి ఆయన ముందు ఉన్న ఏకైక మార్గం "స్వయం కృషి". ఆయన ఎవరి సహాయం కోరలేదు. ఇతరుల వద్ద నుండి న్యాయశాస్త్రానికి సంబంధించిన పుస్తకాలను అరువుగా తెచ్చుకుని, పగలనక, రాత్రనక కష్టపడి చదవడం ప్రారంభించారు. పగలు కుటుంబానికి పొలం పనులలో సహాయం చేస్తూ, రాత్రిళ్లు లాంతరు వెలుగులో పుస్తకాలతో కుస్తీ పట్టేవారు. ఆయన ఏకాగ్రత, పట్టుదల అసాధారణమైనవి. తన కఠోర శ్రమ ఫలించి, ఆయన "జిల్లా ప్లీడర్" పరీక్షలో అత్యుత్తమ మార్కులతో ఉత్తీర్ణులయ్యారు. ఇది ఆయన జీవితంలో స్వశక్తితో సాధించిన తొలి పెద్ద విజయం.

ఈ అర్హతతో ఆయనకు గోద్రా, ఆ తర్వాత బోర్సాద్ కోర్టులలో న్యాయవాదిగా ప్రాక్టీస్ చేసే అవకాశం లభించింది. అతి తక్కువ కాలంలోనే, తన వాదనా పటిమతో, కేసులోని లోతులను అవపోసన పట్టే నైపుణ్యంతో, పదునైన వాదనలతో, అద్భుతమైన క్రాస్-ఎగ్జామినేషన్‌తో ఆయన గొప్ప క్రిమినల్ లాయర్‌గా పేరు సంపాదించారు. ఆయన వాదిస్తున్నారంటే కేసు గెలవడం ఖాయం అనే నమ్మకం ప్రజలలో కలిగింది. ఈ సమయంలో ఆయన రాజకీయాల వైపు గానీ, ప్రజా జీవితం వైపు గానీ కన్నెత్తి కూడా చూడలేదు. ఆయన ఏకైక లక్ష్యం డబ్బు సంపాదించడం, తన బారిస్టర్ కలను సాకారం చేసుకోవడం. ప్రతి పైసాను జాగ్రత్తగా కూడబెడుతూ, తన ఇంగ్లాండ్ ప్రయాణం కోసం సిద్ధమవ్వసాగారు.

సోదరుని కోసం త్యాగం: ధర్మానికి కట్టుబడిన తమ్ముడు

సంవత్సరాల తరబడి కష్టపడి, క్లయింట్ల నుండి ఫీజుల రూపంలో వచ్చిన ప్రతి రూపాయిని పొదుపు చేసి, వల్లభ్‌భాయ్ తన ఇంగ్లాండ్ ప్రయాణానికి అవసరమైన పూర్తి డబ్బును సమకూర్చుకున్నారు. ఆయన ఒక ట్రావెల్ ఏజెంట్ ద్వారా లండన్ ప్రయాణానికి టికెట్లు, పాస్‌పోర్ట్ కోసం దరఖాస్తు చేశారు. ఆయన పేరులోని ఇనీషియల్స్ 'వి.జె. పటేల్' (వల్లభ్‌భాయ్ ఝవేర్‌భాయ్ పటేల్). కొన్ని వారాల తర్వాత, ఆయన పేరు మీద ఒక కవర్ పోస్ట్ ద్వారా ఇంటికి వచ్చింది.

అయితే, అదే సమయంలో ఆయన అన్నగారైన విఠల్‌భాయ్ పటేల్ (ఆయన పూర్తి పేరు కూడా విఠల్‌భాయ్ ఝవేర్‌భాయ్ పటేల్, ఇనీషియల్స్ 'వి.జె. పటేల్') కూడా న్యాయవాదిగా పనిచేస్తూ, ఇంగ్లాండ్ వెళ్లాలని ఆశిస్తున్నారు. తపాలా ద్వారా వచ్చిన ఆ కవర్, విఠల్‌భాయ్ చేతికి చిక్కింది. దానిని తెరిచి చూడగా, అందులో లండన్ ప్రయాణ టికెట్లు, పత్రాలు ఉన్నాయి. అవి తన కోసమే వచ్చాయని మొదట ఆయన భావించినా, అసలు విషయం త్వరలోనే అర్థమైంది.

విఠల్‌భాయ్ వెంటనే తన తమ్ముడైన వల్లభ్‌భాయ్ వద్దకు వెళ్లి, ఆ పత్రాలను చూపిస్తూ, "చూడు, మన ఇద్దరి ఇనీషియల్స్ ఒకటే. నేను నీకన్నా పెద్దవాడిని, అన్నను. కాబట్టి, నేను ముందుగా ఇంగ్లాండ్ వెళితే కుటుంబానికి, మనందరికీ గౌరవంగా ఉంటుంది. నేను తిరిగి వచ్చిన తర్వాత నువ్వు వెళ్లవచ్చు. దయచేసి నన్ను వెళ్లనివ్వు" అని అభ్యర్థించారు.

ఆ మాటలు విన్న వల్లభ్‌భాయ్ ఒక్క క్షణం నిశ్శబ్దంగా ఉండిపోయారు. అది ఆయన చిరకాల స్వప్నం. దానికోసమే ఆయన ఇన్నేళ్లుగా కష్టపడ్డారు. తన శ్రమ, తన కల, తన హక్కు కళ్ల ముందే ఇంకొకరి పరం అవుతున్నాయి. ఏ తమ్ముడైనా ఆ క్షణంలో వాదించవచ్చు, అది తన హక్కని పోరాడవచ్చు. కానీ వల్లభ్‌భాయ్ అలా చేయలేదు. ఆయనకు కుటుంబ గౌరవం, అన్నగారి మాటల కన్నా తన కల గొప్పదిగా అనిపించలేదు. హిందూ ధర్మం ప్రకారం, అన్న తండ్రితో సమానం. ఆయన మాటను గౌరవించడం తమ్ముడి విధి. ఒక్క క్షణం కూడా ఆలోచించకుండా, "అలాగే అన్నయ్యా, నువ్వే వెళ్లు. నా ప్రయాణం వాయిదా వేసుకుంటాను" అని ఎంతో ప్రశాంతంగా సమాధానమిచ్చారు.

అంతటితో ఆయన ఆగలేదు. తన అన్న ప్రయాణానికి, అక్కడ చదువుకోవడానికి ఆర్థికంగా ఇబ్బంది కలగకూడదని, తను కష్టపడి కూడబెట్టిన డబ్బును కూడా ఆయనకు ఇచ్చి సహాయం చేశారు. ఇది ఒక సాధారణ త్యాగం కాదు. తన జీవితాశయాన్ని, తన సర్వస్వాన్ని, ఒకే ఒక్క మాటతో అన్నగారి కోసం త్యాగం చేయగల ఆ మహోన్నత గుణం ఆయనది. ఈ వ్యక్తిగత త్యాగం, భవిష్యత్తులో దేశం కోసం ఆయన చేయబోయే ఎన్నో గొప్ప త్యాగాలకు ఒక నాంది పలికింది. 1946లో, కాంగ్రెస్ అధ్యక్ష పదవికి, తద్వారా స్వతంత్ర భారతదేశపు తొలి ప్రధానమంత్రి పదవికి అత్యధిక మద్దతు ఉన్నప్పటికీ, గాంధీజీ మాట కోసం నెహ్రూకు ఆ పదవిని త్యాగం చేసినప్పుడు, ఆయన ప్రదర్శించిన అదే నిస్వార్థ గుణానికి బీజాలు ఈ సంఘటనలోనే ఉన్నాయి.

ఈ పునాదిరాళ్లపైనే, అంటే తండ్రి నుండి వచ్చిన క్రమశిక్షణ, తల్లి నుండి వచ్చిన కరుణ, స్వతహాగా అలవడిన ఉక్కు సంకల్పం, స్వయం కృషితో సాధించిన విజయం, ధర్మం కోసం చేసిన నిస్వార్థ త్యాగం అనే ఈ ఐదు స్తంభాలపై సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ అనే మహాసౌధం నిర్మితమైంది. ఈ పునాదుల పటిష్టతే, భవిష్యత్తులో అఖండ భారత నిర్మాణమనే బృహత్కార్య భారాన్ని మోయడానికి ఆయనకు శక్తినిచ్చింది.

అధ్యాయం 2: మలుపు తిరిగిన జీవితం

జీవితం ఒక నది లాంటిది. కొన్నిసార్లు ప్రశాంతంగా, నిశ్చలంగా ప్రవహిస్తుంది. మరికొన్నిసార్లు ఊహించని మలుపులు తిరిగి, తన గమ్యాన్నే మార్చుకుంటుంది. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ జీవితమనే నది, తన అన్న విఠల్‌భాయ్ కోసం చేసిన త్యాగం తర్వాత, ఒక నిశ్చితమైన, ప్రణాళికాబద్ధమైన మార్గంలో ప్రవహించడం మొదలుపెట్టింది. ఆ మార్గం పేరు ప్రతిష్టలకు, అపారమైన సంపాదనకు, పాశ్చాత్య జీవనశైలికి దారితీసింది. కానీ, ఆ నది గమనంలోకి మోహన్‌దాస్ కరంచంద్ గాంధీ అనే ఒక మహాశక్తి ప్రవేశించినప్పుడు, దాని ప్రవాహ దిశ పూర్తిగా మారిపోయింది. వ్యక్తిగత లక్ష్యాల నుండి దేశ సేవ వైపు, సంపాదన నుండి సమర్పణ వైపు, ఒక విజయవంతమైన బారిస్టర్ నుండి ఒక ప్రజా నాయకుడి వైపు ఆ జీవితం తీసుకున్న అద్భుతమైన మలుపు కథే ఈ అధ్యాయం.

విజయవంతమైన బారిస్టర్: దర్పం, దక్షత, సంపాదన

అన్న విఠల్‌భాయ్ ఇంగ్లాండ్ నుండి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత, వల్లభ్‌భాయ్ తన చిరకాల స్వప్నాన్ని సాకారం చేసుకునే సమయం ఆసన్నమైంది. అప్పటికి ఆయన వయసు 36 సంవత్సరాలు. ఆ వయసులో, భార్యను కోల్పోయి (1909లో ఆయన భార్య ఝవేర్‌బా క్యాన్సర్‌తో మరణించారు), ఇద్దరు పిల్లల (మణిబెన్, దహ్యాభాయ్) బాధ్యతతో ఉన్న ఒక వ్యక్తి, కొత్తగా చదువుకోవడానికి సముద్రాలు దాటి వెళ్లడం సామాన్యమైన విషయం కాదు. కానీ పటేల్ సంకల్పం ముందు వయసు, బాధ్యతలు అడ్డంకులుగా నిలవలేకపోయాయి. తన పిల్లలను బంధువుల సంరక్షణలో ఉంచి, 1910లో ఆయన లండన్‌కు బయలుదేరారు.

లండన్‌లో అద్వితీయ ప్రతిభ:

లండన్‌లోని ప్రతిష్టాత్మకమైన "మిడిల్ టెంపుల్ ఇన్"లో ఆయన న్యాయశాస్త్ర విద్యలో చేరారు. అక్కడ ఉన్న విద్యార్థులందరిలో ఆయనే పెద్దవారు. చాలామంది విద్యార్థులు ఆయనను చూసి ఆశ్చర్యపోయేవారు. కానీ పటేల్ దృష్టి చదువు మీద తప్ప మరెక్కడా లేదు. ఆయనకు కాలక్షేపానికి సమయం లేదు. రోజుకు 16 గంటలకు పైగా లైబ్రరీలోనే గడిపేవారని చెబుతారు. ఆయన ఏకాగ్రత, పట్టుదల అక్కడి ప్రొఫెసర్లను సైతం అబ్బురపరిచాయి. ఫలితంగా, 36 నెలల కోర్సును ఆయన కేవలం 30 నెలల్లోనే పూర్తి చేశారు. అంతేకాదు, రోమన్ లా పేపర్‌లో ప్రథమ స్థానంలో నిలిచి, 50 పౌండ్ల బహుమతిని కూడా గెలుచుకున్నారు. ఆయన ఒక సాధారణ విద్యార్థిగా కాదు, ఒక అసాధారణ ప్రతిభావంతుడిగా బారిస్టర్ పట్టాతో భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చారు.

అహ్మదాబాద్‌లో అప్రతిహత ఆధిపత్యం:

ఇంగ్లాండ్ నుండి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత, ఆయన ముందు ముంబై వంటి పెద్ద నగరంలో ప్రాక్టీస్ చేసే అవకాశం ఉన్నా, ఆయన తన సొంత గడ్డ అయిన గుజరాత్‌లోని అహ్మదాబాద్‌ను తన కర్మ భూమిగా ఎంచుకున్నారు. ఇది ఆయనలోని వాస్తవిక దృక్పథానికి నిదర్శనం. అతి తక్కువ కాలంలోనే, అహ్మదాబాద్ బార్ అసోసియేషన్‌లో ఆయన పేరు మారుమోగిపోయింది. ఆయన ఒక సాధారణ లాయర్ కాదు, ఒక "బారిస్టర్". ఆయన వాదనా శైలి పదునుగా, సూటిగా, నిర్మొహమాటంగా ఉండేది. కేసును లోతుగా అధ్యయనం చేసి, ప్రత్యర్థి లాయర్ వాదనలోని లొసుగులను పట్టుకోవడంలో ఆయన దిట్ట.

ఆయన కోర్టులో నిలబడితే, న్యాయమూర్తులు కూడా ఆయన వాదనను శ్రద్ధగా వినేవారు. సాక్షులను క్రాస్-ఎగ్జామిన్ చేస్తున్నప్పుడు, ఆయన చూపులకు, ప్రశ్నల పదునుకు అబద్ధాలు చెప్పేవారు వణికిపోయేవారు. ముఖ్యంగా క్రిమినల్ కేసులలో ఆయనకు తిరుగులేకుండా పోయింది. హత్య కేసులలో కూడా, నిందితులు నిర్దోషులని ఆయన నమ్మితే, వారిని ఖచ్చితంగా బయటకి తీసుకువచ్చేవారు. దీంతో ఆయన ఫీజు కూడా అమాంతం పెరిగింది. అహ్మదాబాద్‌లోనే అత్యంత ఖరీదైన, అత్యంత విజయవంతమైన క్రిమినల్ లాయర్‌గా ఆయన స్థిరపడ్డారు.

పాశ్చాత్య జీవనశైలి - ఒక 'పుక్కా సాహిబ్':

సంపాదనతో పాటు, ఆయన జీవనశైలి కూడా పూర్తిగా మారిపోయింది. ఆయన అచ్చం ఒక "పుక్కా సాహిబ్" (ఆంగ్లేయుడిలా జీవించే భారతీయుడు) లా తయారయ్యారు. ఖరీదైన, ఇస్త్రీ నలగని పాశ్చాత్య సూట్లు, బూట్లు ధరించేవారు. ఆయన క్రమశిక్షణ ఎంత కఠినంగా ఉండేదంటే, ప్రతిరోజూ ఒకే సమయానికి నిద్ర లేవడం, ఒకే సమయానికి కోర్టుకు వెళ్లడం, సాయంత్రం ఒకే సమయానికి క్లబ్‌కు వెళ్లడం ఆయన అలవాటు. సమయం వృధా చేయడమంటే ఆయనకు అస్సలు గిట్టేది కాదు.

ఆయన సామాజిక జీవితం కూడా ఉన్నత వర్గానికే పరిమితమైంది. సాయంత్రం వేళల్లో, అహ్మదాబాద్‌లోని సంపన్నులు, ఉన్నతాధికారులు, ఇతర బారిస్టర్లు కలసి "గుజరాత్ క్లబ్"కు వెళ్లడం ఆయనకు అలవాటు. అక్కడ గంటల తరబడి "బ్రిడ్జ్" (పేకాట) ఆడుతూ గడిపేవారు. ఆయన మాటల్లో, నడవడికలో ఒక రకమైన గర్వం, దర్పం ఉట్టిపడేవి. సామాన్యులతో గానీ, రాజకీయాలతో గానీ ఆయనకు ఎలాంటి సంబంధం ఉండేది కాదు. దేశంలో జరుగుతున్న స్వాతంత్ర్యోద్యమం గురించి ఆయనకు తెలుసు, కానీ అది తన పని కాదని భావించేవారు. తన వృత్తి, తన సంపాదన, తన పిల్లల భవిష్యత్తు - ఇదే ఆయన ప్రపంచం.

గాంధీజీతో తొలి పరిచయం: అనాసక్తి నుండి ఆకర్షణ వైపు

వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ జీవితం సాఫీగా, విజయవంతంగా సాగిపోతున్న ఈ దశలో, 1915లో మోహన్‌దాస్ కరంచంద్ గాంధీ దక్షిణాఫ్రికా నుండి భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చారు. ఆయన అప్పటికే దక్షిణాఫ్రికాలో సత్యాగ్రహ ప్రయోగాలతో పేరు సంపాదించారు. భారతదేశానికి వచ్చిన తర్వాత, ఆయన అహ్మదాబాద్ సమీపంలోని కోచ్‌రబ్‌లో తన ఆశ్రమాన్ని స్థాపించారు. అప్పుడప్పుడు, గాంధీజీ తన భావాలను పంచుకోవడానికి గుజరాత్ క్లబ్‌కు వచ్చేవారు.

తొలి అనాసక్తి - ఒక వింత మనిషి:

ఒకరోజు సాయంత్రం, వల్లభ్‌భాయ్ తన స్నేహితులతో కలిసి క్లబ్‌లో ఏకాగ్రతతో బ్రిడ్జ్ ఆడుతున్నారు. అదే సమయంలో, గాంధీజీ క్లబ్‌కు వచ్చి, అక్కడ ఉన్నవారితో మాట్లాడటం ప్రారంభించారు. ఆయన ఆహార్యం, మాటలు క్లబ్‌లోని పాశ్చాత్య వాతావరణానికి పూర్తి భిన్నంగా ఉన్నాయి. సాధారణ గుజరాతీ దుస్తులలో, నిరాడంబరంగా ఉన్న గాంధీజీ, సత్యాగ్రహం, అహింస, స్వరాజ్యం గురించి మాట్లాడుతున్నారు.

ఆ మాటలు విన్న పటేల్, ఆయన స్నేహితులు పెదవి విరిచారు. వారికి గాంధీజీ ఒక వింత మనిషిలా, ఆచరణకు సాధ్యం కాని ఆదర్శాలను వల్లించే వ్యక్తిలా కనిపించారు. "తుపాకులు, సైన్యంతో ఉన్న బ్రిటిష్ వారిని, కేవలం ఉపవాసాలు చేసి, ప్రార్థనలు చేసి ఎలా పంపించగలం? ఇదంతా ఉత్త భ్రమ" అని వారు ఎగతాళిగా మాట్లాడుకున్నారు. బ్రిడ్జ్ ఆటకు అంతరాయం కలిగిస్తున్న గాంధీజీపై పటేల్ కాస్త విసుక్కున్నారు కూడా. ఆయన గాంధీజీ వైపు కన్నెత్తి చూడకుండా, తన ఆటలో నిమగ్నమయ్యారు. ఆయన దృష్టిలో, గాంధీజీ చెప్పేవి కాలక్షేపపు కబుర్లు, తన విలువైన సమయాన్ని వృధా చేసే అంశాలు.

మారిన దృక్పథం - చంపారన్ విజయం:

ఈ తొలి పరిచయం తర్వాత చాలా కాలం పాటు, పటేల్ గాంధీజీని పట్టించుకోలేదు. కానీ, 1917లో బీహార్‌లోని చంపారన్‌లో జరిగిన సంఘటన పటేల్ దృక్పథంలో ఒక చిన్న మార్పుకు బీజం వేసింది. అక్కడ బ్రిటిష్ వారు నీలిమందు రైతులను దారుణంగా దోపిడీ చేస్తుంటే, గాంధీజీ అక్కడికి వెళ్లి, అహింసా పద్ధతిలో, సత్యాగ్రహం ద్వారా రైతుల పక్షాన పోరాడి, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వాన్ని దిగివచ్చేలా చేశారు. చంపారన్ విజయం దేశవ్యాప్తంగా సంచలనం సృష్టించింది.

ఒక ఆచరణవాది అయిన పటేల్‌ను ఈ వార్త తీవ్రంగా ఆలోచింపజేసింది. తాను పనికిరానివి అని కొట్టిపారేసిన సిద్ధాంతాలు, ఆచరణలో విజయం సాధించడం ఆయనను ఆశ్చర్యపరిచింది. గాంధీజీ మాటల్లో ఏదో శక్తి ఉందని, ఆయన విధానంలో ఏదో అర్థం ఉందని ఆయన గ్రహించడం మొదలుపెట్టారు. ఆ తర్వాత ఒకరోజు, ఒక రాజకీయ సమావేశంలో గాంధీజీ ప్రసంగాన్ని వినే అవకాశం పటేల్‌కు కలిగింది. ఆ ప్రసంగంలో ఆడంబరం లేదు, కానీ ప్రతి మాటలో నిజాయితీ, అపారమైన నైతిక బలం, దేశం పట్ల అంతులేని ప్రేమ ఉన్నాయి. ఆ మాటల శక్తి, ఆ వ్యక్తిలోని నిస్వార్థ స్ఫూర్తి, పాషాణ హృదయంలాంటి పటేల్‌ను కదిలించాయి. అప్పటివరకు డబ్బు, కీర్తి చుట్టూ తిరుగుతున్న తన ఆలోచనా విధానం నెమ్మదిగా దేశం వైపు, ప్రజా సేవ వైపు మళ్లడం ప్రారంభమైంది.

ప్రజాజీవితంలోకి తొలి అడుగు: మున్సిపాలిటీ నుండి మహా నాయకుడిగా

గాంధీజీ ప్రభావంతో, తన జీవితానికి ఒక కొత్త అర్థాన్ని వెతకడం ప్రారంభించిన పటేల్‌కు, ప్రజా జీవితంలోకి అడుగుపెట్టే అవకాశం అహ్మదాబాద్ మున్సిపాలిటీ రూపంలో లభించింది. అది జాతీయ స్థాయి రాజకీయ వేదిక కాదు, కేవలం స్థానిక పరిపాలన. కానీ ఒక మహా ప్రస్థానానికి అది సరైన తొలి అడుగు. 1917లో, తన స్నేహితుల ప్రోత్సాహంతో, ఆయన అహ్మదాబాద్ మున్సిపాలిటీ ఎన్నికలలో దరియాపూర్ వార్డు నుండి పోటీ చేసి గెలిచారు. అప్పటివరకు కేవలం తన క్లయింట్ల కోసం వాదించిన బారిస్టర్, ఇప్పుడు ప్రజల సమస్యల కోసం పోరాడటానికి సిద్ధమయ్యాడు. ఆయనను శానిటేషన్ కమిటీకి చైర్మన్‌గా నియమించారు. ఈ పదవిని ఆయన ఎంతో బాధ్యతాయుతంగా, తనదైన శైలిలో నిర్వర్తించారు.

పరిపాలనా దక్షుడిగా తొలి ప్రదర్శన:

ఆ రోజుల్లో మున్సిపాలిటీలో బ్రిటిష్ అధికారి ఐ.సి.ఎస్ ఆఫీసర్ షిల్లాక్ మాటే చెల్లుబాటు అయ్యేది. అతను భారతీయులైన సభ్యులను చులకనగా చూసేవాడు. కానీ పటేల్ అతనితో తలపడటానికి వెనుకాడలేదు. నగరంలోని పారిశుధ్యం, నీటి సరఫరా, డ్రైనేజీ వ్యవస్థలను మెరుగుపరచడానికి ఆయన ఎన్నో ప్రణాళికలు రచించారు. వాటి అమలులో బ్రిటిష్ అధికారి నుండి నిర్లక్ష్యం ఎదురైనప్పుడు, ఆయనతో నేరుగా ఘర్షణకు దిగారు. చట్టంలోని ప్రతి నిబంధనను ఉపయోగించి, అధికారిని జవాబుదారీగా చేశారు. ఆయన కేవలం కార్యాలయంలో కూర్చుని ఆదేశాలు ఇచ్చే రకం కాదు. స్వయంగా వీధుల్లోకి వెళ్లి, పారిశుధ్య పనులను పర్యవేక్షించేవారు. ఉద్యోగులు సరిగ్గా పనిచేయకపోతే, వారిని అక్కడికక్కడే నిలదీసేవారు. ఆయన పనితీరుతో, అతి తక్కువ కాలంలోనే నగర పారిశుధ్య వ్యవస్థలో గణనీయమైన మార్పు వచ్చింది. 1917-18లో అహ్మదాబాద్‌లో భయంకరమైన ప్లేగు వ్యాధి ప్రబలింది. ప్రజలు ప్రాణభయంతో నగరాన్ని వదిలి పారిపోతున్నారు. కానీ, శానిటేషన్ కమిషనర్‌గా పటేల్ తన ప్రాణాలను పణంగా పెట్టి నగరంలోనే ఉన్నారు. ఆయన స్వయంగా సహాయక చర్యలను పర్యవేక్షించారు. ఆసుపత్రులను సందర్శించారు, మందుల పంపిణీని పర్యవేక్షించారు, పరిశుభ్రతా కార్యక్రమాలను ముమ్మరం చేశారు. ఆయన ధైర్యం, సేవానిరతి ప్రజలలో ఆయనపై అపారమైన గౌరవాన్ని, నమ్మకాన్ని కలిగించాయి. ఈ మున్సిపల్ అనుభవమే, భవిష్యత్తులో ఆయన ఒక గొప్ప పరిపాలకుడిగా, సంస్థాగత నిర్మాతగా ఎదగడానికి బలమైన పునాది వేసింది. ఒక విజయవంతమైన, ధనవంతుడైన బారిస్టర్ జీవితం నుండి, ప్రజల కోసం పనిచేసే ఒక సేవకుడిగా ఆయన రూపాంతరం చెందడం ఇక్కడే మొదలైంది. ఆయన జీవితమనే నది, ఇప్పుడు తన గమ్యాన్ని స్పష్టంగా కనుగొంది. ఆ గమ్యం - భారత స్వాతంత్ర్యం, అఖండ భారత నిర్మాణం. ఆ మహా ప్రయాణంలో తదుపరి మజిలీ, ఖేడా సత్యాగ్రహం.

అధ్యాయం 3: రైతు బాంధవుడు 'సర్దార్'

ఒక వ్యక్తి యొక్క అసలైన గుణము , అతని నిజమైన శక్తి సౌకర్యవంతమైన పరిస్థితులలో కాదు, కఠినమైన సవాళ్లలో, ప్రజల కన్నీళ్లను తుడిచే క్రమంలోనే బయటపడుతుంది. అహ్మదాబాద్ మున్సిపాలిటీలో తన పరిపాలనా దక్షతను నిరూపించుకున్నప్పటికీ, బారిస్టర్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ ఇంకా జాతీయ స్థాయిలో ఒక గుర్తింపు పొందిన నాయకుడు కాదు. ఆయన ప్రతిభ అనే ఖడ్గం పదునుగా ఉంది, కానీ అది ఇంకా ఒక ఒరలోనే ఉంది. ఆ ఖడ్గాన్ని బయటకు తీసి, బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యమనే పర్వతాన్ని ఢీకొట్టేలా చేసినవి గుజరాత్‌లోని రెండు చారిత్రాత్మక రైతు ఉద్యమాలు - ఖేడా మరియు బార్డోలీ. ఈ ఉద్యమాలే ఆయనను ఒక సామాన్య నాయకుడి నుండి, లక్షలాది రైతుల గుండెల్లో కొలువైన "రైతు బాంధవుడి"గా, దేశం మొత్తం గౌరవించే "సర్దార్"‌గా నిలబెట్టాయి.

ఖేడా సత్యాగ్రహం (1918): ఆచరణలో తొలి అడుగు

1917-18 సంవత్సరంలో, గుజరాత్‌లోని ఖేడా జిల్లా తీవ్రమైన కరువు, అతివృష్టి, తెగుళ్ల కారణంగా అల్లకల్లోలంగా మారింది. రైతులు పండించిన పంట మొత్తం నాశనమైంది. తినడానికి తిండి కూడా లేని దయనీయమైన పరిస్థితి. బ్రిటిష్ వారి భూమి శిస్తు చట్టం (Land Revenue Code) ప్రకారం, పంట దిగుబడి సాధారణ దిగుబడిలో 25% కన్నా తక్కువ ఉంటే, ఆ సంవత్సరానికి రైతులు పన్ను చెల్లించనవసరం లేదు. ఖేడాలో పంట పూర్తిగా నాశనమైనప్పటికీ, బ్రిటిష్ అధికారులు కనీసం క్షేత్రస్థాయి పరిశీలన కూడా చేయకుండా, అహంకారంతో రైతులను పూర్తి పన్ను కట్టాలని ఒత్తిడి చేయడం ప్రారంభించారు. పన్ను కట్టలేని రైతుల పశువులను, ఆస్తులను జప్తు చేయడం మొదలుపెట్టారు. రైతుల ఆర్తనాదాలు అరణ్యరోదనలయ్యాయి. ఈ కష్టకాలంలో, వారు గాంధీజీ సహాయం కోరారు. గాంధీజీ పరిస్థితిని స్వయంగా అంచనా వేసి, ఇది సత్యాగ్రహం చేయడానికి సరైన సమయమని నిర్ణయించుకున్నారు. కానీ, చంపారన్‌లో నిమగ్నమై ఉన్న ఆయనకు, ఖేడా ఉద్యమాన్ని ముందుండి నడిపించడానికి తనలాంటి దృఢ సంకల్పం, స్థానిక భాష, పరిస్థితులపై పట్టు ఉన్న ఒక నాయకుడు కావాలి.

గాంధీ పిలుపు - జీవితాన్ని మార్చిన నిర్ణయం:

గాంధీజీ చూపు, అప్పటికే గుజరాత్ క్లబ్‌లో, మున్సిపాలిటీలో తన వాగ్ధాటితో, నిర్మొహమాటమైన వైఖరితో పేరు తెచ్చుకున్న వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్‌పై పడింది. గాంధీజీ పటేల్‌ను పిలిచి, "మీరు మీ లాభదాయకమైన న్యాయవాద వృత్తిని, మీ పాశ్చాత్య జీవనశైలిని వదిలి, ఈ రైతుల కోసం పోరాడటానికి సిద్ధంగా ఉన్నారా?" అని సూటిగా ప్రశ్నించారు. ఆ క్షణం, పటేల్ జీవితంలో ఒక కీలకమైన ఘట్టం. ఒకవైపు, నెలకు వేల రూపాయల సంపాదన, ఖరీదైన సూట్లు, క్లబ్ జీవితం, ఉజ్వలమైన భవిష్యత్తు. మరోవైపు, దుమ్ము ధూళితో నిండిన గ్రామాలు, కన్నీళ్లతో ఉన్న రైతులు, జైలుకు వెళ్లే ప్రమాదం, అనిశ్చితితో కూడిన భవిష్యత్తు. ఆయనలోని ఆచరణవాదికి, దేశభక్తుడికి మధ్య ఒక అంతర్మథనం జరిగింది. కానీ, చంపారన్ విజయం, గాంధీజీలోని నైతిక శక్తి, రైతుల కళ్లలోని నిస్సహాయత ఆయనను కదిలించాయి. ఆయన ఒక్క క్షణం కూడా ఆలోచించలేదు. తన ఖరీదైన సూట్లను తీసి అటకెక్కించి, సాధారణ ఖాది దుస్తులను ధరించారు. తన లాభదాయకమైన ప్రాక్టీస్‌ను వదిలేసి, గాంధీజీ సైనికుడిగా ఖేడా ఉద్యమ రంగంలోకి దూకారు. ఇది కేవలం ఒక ఉద్యమంలో చేరడం కాదు, అది ఒక పునర్జన్మ.

క్షేత్రస్థాయిలో తొలి పోరాటం:

ఖేడాలో పటేల్ ఒక నాయకుడిలా కాకుండా, ఒక కార్యకర్తగా పనిచేశారు. ఆయన ఇంద్రవదన్ యాగ్నిక్, శంకర్‌లాల్ పారిఖ్ వంటి ఇతర యువకులతో కలిసి గ్రామగ్రామాన తిరిగారు. దుమ్ము కొట్టుకుపోయిన వీధులలో నడిచారు, రైతుల గుడిసెలలో కూర్చున్నారు, వారి భాషలో మాట్లాడారు, వారి కష్టాలను ఓపికగా విన్నారు. ఆయనలోని బారిస్టర్ దర్పం మాయమై, ఒక రైతు బిడ్డగా మారిపోయారు. ఆయన ప్రధాన కర్తవ్యం, రైతులను ఏకతాటిపైకి తీసుకురావడం. "ప్రభుత్వానికి ఒక్క పైసా కూడా పన్ను కట్టవద్దు. వారు మీ ఆస్తులను జప్తు చేసినా, మీ పశువులను తీసుకువెళ్లినా, మిమ్మల్ని జైల్లో పెట్టినా భయపడకండి. మనం ఐక్యంగా ఉంటే, ప్రభుత్వమే దిగివస్తుంది" అని ఆయన రైతులకు ధైర్యం నూరిపోశారు. ఆయన ప్రసంగాలు ఆడంబరంగా ఉండేవి కావు, సూటిగా, సరళంగా, రైతుల హృదయాలను హత్తుకునేలా ఉండేవి. ఆయన అద్భుతమైన సంస్థాగత నైపుణ్యాలను ప్రదర్శించారు. ప్రతి గ్రామంలో కమిటీలను ఏర్పాటు చేశారు, సమాచారాన్ని చేరవేయడానికి వాలంటీర్లను నియమించారు, ఉద్యమానికి అవసరమైన నిధులను సేకరించారు. ప్రభుత్వం తమ అణచివేతను తీవ్రం చేసింది. రైతుల భూములను, ఇళ్లను వేలం వేస్తున్నట్లు ప్రకటించింది. కానీ ఒక్కరంటే ఒక్కరు కూడా ఆ వేలంలో పాల్గొనడానికి ముందుకు రాలేదు. పటేల్ నాయకత్వంలో ఖేడా ప్రజలు ప్రదర్శించిన ఐక్యత, ధైర్యం అద్వితీయం. చివరకు, నెలల తరబడి సాగిన ఈ పోరాటానికి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం తలొగ్గింది. పన్నులను రద్దు చేస్తున్నట్లు ప్రకటించకపోయినా, ఎవరైతే చెల్లించగలరో వారి నుండి మాత్రమే పన్ను వసూలు చేయాలని, మిగిలిన వారిని బలవంతం చేయవద్దని ఒక రహస్య ఒప్పందానికి వచ్చింది. ఖేడా సత్యాగ్రహం పూర్తి విజయం కాకపోయినా, అది ఒక గొప్ప నైతిక విజయం. ఈ ఉద్యమం వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్‌కు రెండు ముఖ్యమైన పాఠాలను నేర్పింది. ఒకటి, గాంధీజీ సత్యాగ్రహ మార్గం యొక్క అపారమైన శక్తిని ఆయన ప్రత్యక్షంగా అనుభవించారు. రెండు, భారతీయ రైతు యొక్క సహనాన్ని, త్యాగనిరతిని, ఐక్యతను ఆయన కళ్లారా చూశారు. ఒక విజయవంతమైన బారిస్టర్, గాంధీజీకి నమ్మకమైన లెఫ్టినెంట్‌గా, రైతుల నాయకుడిగా మారిన తొలి ఘట్టం ఇది.

బార్డోలీ సత్యాగ్రహం (1928): 'సర్దార్' ఆవిర్భావం

ఖేడా తర్వాత పదేళ్ల కాలం గడిచింది. ఈ పదేళ్లలో, పటేల్ భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌లో కీలక నాయకుడిగా ఎదిగారు. గుజరాత్ ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీకి అధ్యక్షుడయ్యారు. కానీ, ఆయనలోని అసలైన వ్యూహకర్త, అద్వితీయమైన ప్రజా నాయకుడు పూర్తి స్థాయిలో ఆవిష్కృతమైంది 1928లో జరిగిన బార్డోలీ సత్యాగ్రహంలోనే. ఇది ఆయన రాజకీయ జీవితంలో ఒక "మాస్టర్‌పీస్". ఇక్కడ ఆయన గాంధీజీ నీడలో నడిచిన అనుచరుడు కాదు, ఉద్యమాన్ని తన భుజస్కంధాలపై మోసిన సర్వ సైన్యాధ్యక్షుడు.

సమస్య - అన్యాయమైన పన్ను పెంపు:

గుజరాత్‌లోని సూరత్ జిల్లాలో ఉన్న బార్డోలీ తాలూకా, సారవంతమైన భూమికి, కష్టపడి పనిచేసే రైతులకు ప్రసిద్ధి. 1928లో, బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ ప్రభుత్వం, ఎలాంటి సరైన సర్వే గానీ, విచారణ గానీ లేకుండా, బార్డోలీ తాలూకాలో భూమి శిస్తును ఏకంగా 22% (కొన్ని ప్రాంతాలలో 30%) పెంచుతున్నట్లు ప్రకటించింది. ఇది రైతులపై మోపిన పిడుగు లాంటిది. రైతులు ఈ అన్యాయమైన పెంపును వ్యతిరేకిస్తూ ప్రభుత్వానికి ఎన్నో వినతులు సమర్పించారు, కానీ ప్రభుత్వం పెడచెవిన పెట్టింది. నిరాశ చెందిన రైతులు, ప్రజా ప్రతినిధులు, వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్‌ను కలిసి, ఈ ఉద్యమానికి నాయకత్వం వహించమని అభ్యర్థించారు. పటేల్ వెంటనే అంగీకరించలేదు. ఆయన ఒక ఆచరణవాది. ఉద్యమం యొక్క పర్యవసానాలు ఆయనకు తెలుసు. ఆయన రైతుల వద్దకు వెళ్లి, ఒకే ఒక ప్రశ్న అడిగారు: "ప్రభుత్వం మీ భూములను, పశువులను, ఇళ్లను జప్తు చేస్తుంది, మిమ్మల్ని జైల్లో పెడుతుంది, మిమ్మల్ని సర్వనాశనం చేయడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. వీటన్నింటికీ మీరు సిద్ధంగా ఉన్నారా? చివరి వరకు అహింసా మార్గంలో, ఐక్యంగా నిలబడతామని మీరు నాకు మాట ఇస్తేనే, నేను ఈ పోరాటానికి నాయకత్వం వహిస్తాను." బార్డోలీ రైతులు ఏకకంఠంతో ఆయనకు మాట ఇచ్చారు. ఆ క్షణం, ఒక చారిత్రాత్మక సత్యాగ్రహానికి నాంది పలికింది.

అద్భుతమైన వ్యూహరచన - ఒక నిశ్శబ్ద విప్లవం:

పటేల్ బార్డోలీని తన కర్మ భూమిగా చేసుకున్నారు. ఆయన నాయకత్వంలో, బార్డోలీ సత్యాగ్రహం ఒక అద్భుతమైన, వ్యవస్థీకృతమైన ఉద్యమంగా రూపుదిద్దుకుంది. ఆయన వ్యూహరచన అమోఘం: సంస్థాగత నిర్మాణం: ఆయన బార్డోలీ తాలూకాను 13 సైనిక శిబిరాలుగా (chhavanis) విభజించారు. ప్రతి శిబిరానికి ఒక అనుభవజ్ఞుడైన నాయకుడిని నియమించారు. ప్రతి గ్రామానికి ఒక కెప్టెన్‌ను, వందలాది మంది వాలంటీర్లను (Sainiks) ఏర్పాటు చేశారు. వీరి పని, గ్రామాలలో ధైర్యం నింపడం, ప్రభుత్వ చర్యలను గమనించడం, సమాచారాన్ని చేరవేయడం. ప్రచార యుద్ధం: ఉద్యమానికి సంబంధించిన వార్తలను, ప్రజల ధైర్య సాహసాలను, ప్రభుత్వ దమననీతిని ఎప్పటికప్పుడు ప్రజలకు తెలియజేయడానికి "బార్డోలీ సత్యాగ్రహ పత్రిక" అనే ఒక దినపత్రికను ప్రారంభించారు. ప్రతిరోజూ వేలాది కాపీలు ముద్రించి, గ్రామగ్రామానికి పంపిణీ చేసేవారు. ఇది ప్రభుత్వ తప్పుడు ప్రచారాన్ని తిప్పికొట్టి, ప్రజల మనో స్థైర్యాన్ని నిలబెట్టడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. గూఢచార వ్యవస్థ: పటేల్ గూఢచార వ్యవస్థ ఎంత పటిష్టంగా ఉండేదంటే, ప్రభుత్వ అధికారులు ఏ నిర్ణయం తీసుకుంటున్నారో, ఏ గ్రామానికి జప్తు కోసం వెళ్లబోతున్నారో, ఆ సమాచారం ముందుగానే పటేల్ శిబిరానికి చేరేది. వెంటనే, వాలంటీర్లు ఆ గ్రామాన్ని అప్రమత్తం చేసేవారు. అహింసాయుత ప్రతిఘటన: ప్రభుత్వ అధికారులు జప్తు కోసం గ్రామాలకు వచ్చినప్పుడు, రైతులు తమ ఇళ్లకు, పశువుల పాకలకు తాళాలు వేసుకుని, పొలాల్లోకి వెళ్లిపోయేవారు. అధికారులు ఇళ్ల తాళాలు పగలగొట్టి, సామాన్లను, పశువులను తీసుకువెళ్లేవారు. కానీ ఎవరూ ఎదురుతిరిగేవారు కాదు. కొన్నిసార్లు, రైతులు తమ గేదెలతో సహా ఇళ్లలో బంధించుకునేవారు. అధికారులు గేదెలను లాక్కెళ్లడానికి ప్రయత్నిస్తే, వాటిని కౌగిలించుకుని నిలబడేవారు. ఈ అహింసాయుత ప్రతిఘటన, అధికారులను నైతికంగా దెబ్బతీసింది. సామాజిక బహిష్కరణ: ప్రభుత్వానికి సహకరించిన వారిని, వేలంలో రైతుల భూములను కొన్నవారిని, ప్రభుత్వ ఉద్యోగులను సామాజికంగా బహిష్కరించారు. వారికి ఎవరూ పాలు, నీళ్లు, నిత్యావసరాలు అమ్మేవారు కాదు. కానీ ఈ బహిష్కరణ కూడా అహింసాయుతంగా జరిగింది. ఎవరినీ శారీరకంగా హింసించలేదు. పటేల్ ప్రసంగాలు నిప్పులు చెరిగేవి. ఆయన హాస్యం, వ్యంగ్యం, సూటి మాటలతో రైతులను ఉత్తేజపరిచేవారు. "ప్రభుత్వం ఒక దొంగ. అది మీ ఇంట్లోకి చొరబడి మీ ఆస్తిని దోచుకుంటుంది. కానీ గుర్తుంచుకోండి, అది మీ ఆత్మను, మీ ధైర్యాన్ని ఎప్పటికీ దోచుకోలేదు" అని ఆయన గర్జించేవారు.

విజయం, 'సర్దార్' ఆవిర్భావం:

నెలలు గడిచాయి. ప్రభుత్వం తన అణచివేతను ఎంత పెంచితే, రైతుల పట్టుదల అంత పెరిగింది. బార్డోలీ రైతుల త్యాగం దేశవ్యాప్తంగా సంచలనం సృష్టించింది. పత్రికలు వారి పోరాటాన్ని ప్రముఖంగా ప్రచురించాయి. దేశం నలుమూలల నుండి వారికి మద్దతు, నిధులు వెల్లువెత్తాయి. బొంబాయి శాసనసభలోని కొందరు భారతీయ సభ్యులు తమ పదవులకు రాజీనామా చేశారు. బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం నైతికంగా, రాజకీయంగా పూర్తిగా ఏకాకి అయింది. చివరకు, ప్రభుత్వం దిగివచ్చింది. ఒక నిష్పక్షపాత విచారణ కమిటీని (మాక్స్‌వెల్-బ్రూమ్‌ఫీల్డ్ కమిటీ) నియమించడానికి అంగకరించింది. ఆ కమిటీ తన విచారణలో, ప్రభుత్వం పెంచిన పన్ను అన్యాయమని, శాస్త్రీయంగా లేదని తేల్చి చెప్పింది. పన్ను పెంపును 30% నుండి కేవలం 6.03%కి తగ్గించింది. జప్తు చేసిన భూములను, ఆస్తులను రైతులకు తిరిగి ఇచ్చేసింది. ఇది సంపూర్ణ విజయం. సత్యాగ్రహ శక్తికి, పటేల్ నాయకత్వ పటిమకు లభించిన అద్భుతమైన విజయం. ఈ చారిత్రాత్మక విజయం తర్వాత, బార్డోలీలో ఒక పెద్ద విజయోత్సవ సభ జరిగింది. ఆ సభకు గాంధీజీ కూడా హాజరయ్యారు. ఆ సభలో, ఉద్యమంలో వెన్నెముకగా నిలిచిన బార్డోలీ మహిళల తరపున, ఒక మహిళ లేచి నిలబడి, వల్లభ్‌భాయ్‌ను ఉద్దేశించి, "మీరు మా నాయకుడు, మా పాలకుడు, మా రక్షకుడు. ఈ రోజు నుండి, మీరు మా 'సర్దార్' (నాయకుడు/సేనాధిపతి)" అని ప్రకటించింది. ఆ సభలో ఉన్న వేలాది మంది ప్రజలు "సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ కీ జై!" అని నినదించారు. గాంధీజీ ఆ బిరుదును ఆమోదించి, అప్పటి నుండి వల్లభ్‌భాయ్‌ను "బార్డోలీ సర్దార్" అని పిలవడం ప్రారంభించారు. ఆ బిరుదు ఆయన పేరులో శాశ్వతంగా కలిసిపోయింది. అది కేవలం ఒక బిరుదు కాదు. అది లక్షలాది మంది రైతులు తమ నాయకుడికి ప్రేమతో, గౌరవంతో, విశ్వాసంతో ఇచ్చిన ఒక కితాబు. ఆ రోజు నుండి, వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్, "సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్" అయ్యారు. బార్డోలీ మట్టిలో, రైతుల చెమటలో, త్యాగంలో, విజయంలోంచి ఒక ఉక్కు మనిషి, ఒక 'సర్దార్' ఆవిర్భవించాడు. ఈ విజయం, ఆయనను భారత స్వాతంత్ర్య సంగ్రామంలో ఒక అగ్రశ్రేణి నాయకుడిగా నిలబెట్టింది.

అధ్యాయం 4: పార్టీకి పెద్ద దిక్కు

ఒక స్వాతంత్ర్య సంగ్రామం విజయవంతం కావాలంటే, కేవలం వీధి పోరాటాలు, ప్రజల త్యాగాలు మాత్రమే సరిపోవు. ఆ పోరాటాన్ని ఒక క్రమపద్ధతిలో, ఒక వ్యవస్థీకృతమైన మార్గంలో నడిపించడానికి ఒక పటిష్టమైన రాజకీయ సంస్థ అవసరం. భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమానికి భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ ఆ వెన్నెముకగా నిలిచింది. అయితే, ఆ సంస్థ కేవలం ఆదర్శాలతో, ప్రసంగాలతో నడవదు. దానికి క్షేత్రస్థాయిలో కార్యకర్తల బలం, ఆర్థిక వనరులు, ఉక్కు లాంటి క్రమశిక్షణ, ఎన్నికలలో గెలిచే వ్యూహాత్మక చాణక్యం కావాలి. ఈ అన్నింటినీ కాంగ్రెస్ పార్టీకి సమకూర్చిన తెరవెనుక సూత్రధారి, పార్టీకి "పెద్ద దిక్కు"గా నిలిచిన మహానాయకుడే సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్. బార్డోలీ విజయం తర్వాత, ఆయన కాంగ్రెస్ పార్టీ యొక్క సంస్థాగత నిర్మాణంలో, విధాన నిర్ణయాలలో ఒక తిరుగులేని శక్తిగా ఎలా ఎదిగారో ఈ అధ్యాయం వివరిస్తుంది.

సంస్థాగత నిర్మాత: కాంగ్రెస్ యంత్రాంగానికి రూపశిల్పి

మహాత్మా గాంధీ కాంగ్రెస్ పార్టీకి ఆత్మ అయితే, జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ప్రజలను ఆకర్షించే ముఖచిత్రం అయితే, సర్దార్ పటేల్ ఆ పార్టీకి వెన్నెముక, నరాల వ్యవస్థ. ఆయనకు ఆదర్శాల కన్నా ఆచరణ ముఖ్యం. గాలిలో మేడలు కట్టడం కన్నా, పునాదులు పటిష్టంగా నిర్మించడంపైనే ఆయన దృష్టి పెట్టేవారు. 1920లలో నాగపూర్ కాంగ్రెస్ సమావేశం తర్వాత, గాంధీజీ కాంగ్రెస్‌ను కేవలం విద్యావంతుల సంస్థగా కాకుండా, ఒక ప్రజా ఉద్యమంగా మార్చాలని నిర్ణయించినప్పుడు, ఆ బృహత్కార్యాన్ని క్షేత్రస్థాయిలో అమలు చేసిన ప్రధాన శిల్పి పటేలే.

నిధుల సేకరణ - పార్టీకి ప్రాణవాయువు:

ఏ సంస్థ అయినా నడవాలంటే, నిధులు ప్రాణవాయువు లాంటివి. పటేల్ ఈ వాస్తవాన్ని బాగా అర్థం చేసుకున్నారు. ఆయనకు దేశంలోని పారిశ్రామికవేత్తలు, వ్యాపారులతో సత్సంబంధాలు ఉండేవి. జి.డి. బిర్లా, జమ్నాలాల్ బజాజ్ వంటి ఎందరో పారిశ్రామికవేత్తలు ఆయన మాటను గౌరవించి, కాంగ్రెస్ పార్టీకి ఉదారంగా విరాళాలు ఇచ్చేవారు. పటేల్ వారికి దేశభక్తిని నూరిపోయడమే కాకుండా, స్వతంత్ర భారతదేశంలో వారి వ్యాపారాలకు భరోసా కల్పించారు. ఆయన నిధుల సేకరణలో ఎంతటి దిట్ట అంటే, కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ సభ్యులు ఆయనను "పార్టీకి కామధేనువు" అని సరదాగా పిలిచేవారు. ఆయన సేకరించిన ప్రతి పైసాకు కచ్చితమైన లెక్కలు ఉండేవి. పార్టీ నిధులను దుర్వినియోగం చేసిన వారిని ఆయన ఏమాత్రం ఉపేక్షించేవారు కాదు.

క్రమశిక్షణ - ఉక్కు పిడికిలి:

పటేల్ దృష్టిలో క్రమశిక్షణ లేని సంస్థ, పగ్గాలు లేని గుర్రం లాంటిది. ఆయన కాంగ్రెస్ పార్టీలో ఉక్కు క్రమశిక్షణను అమలు చేశారు. పార్టీ నిర్ణయాలను, గాంధీజీ ఆశయాలను ధిక్కరించిన వారిపై, వారు ఎంత పెద్ద నాయకులైనా సరే, కఠిన చర్యలు తీసుకోవడానికి వెనుకాడేవారు కాదు. ఆయన ముక్కుసూటితనం, కఠినమైన వైఖరి చాలామందికి నచ్చేవి కావు. ఆయనను ఒక "నియంత" అని విమర్శించిన వారూ ఉన్నారు. కానీ, పార్టీ ఐక్యత, క్రమశిక్షణ దేశ స్వాతంత్ర్యం కన్నా ముఖ్యమైనవి కావని ఆయన బలంగా నమ్మేవారు. ఆయన క్రమశిక్షణా చర్యల వల్లే, ఎన్నో అంతర్గత కుమ్ములాటల నుండి, చీలికల నుండి కాంగ్రెస్ పార్టీ బయటపడగలిగింది. సుభాష్ చంద్రబోస్ వంటి అగ్ర నాయకుడితో విభేదాలు వచ్చినప్పుడు కూడా, పటేల్ పార్టీ సిద్ధాంతాలకే కట్టుబడి నిలిచారు.

కార్యకర్తల నిర్మాణం - పార్టీకి పునాది:

పటేల్ ప్రసంగాలు చేసే నాయకుడు కాదు, కార్యకర్తలను తయారుచేసే నిర్మాత. ఆయన గుజరాత్ ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీకి అధ్యక్షుడిగా ఉన్నప్పుడు, దానిని దేశంలోనే అత్యంత పటిష్టమైన, వ్యవస్థీకృతమైన శాఖగా తీర్చిదిద్దారు. గ్రామ స్థాయి నుండి రాష్ట్ర స్థాయి వరకు కమిటీలను ఏర్పాటు చేసి, పార్టీని ప్రజలకు చేరువ చేశారు. ఆయన కార్యకర్తలను ఎంపిక చేసుకోవడంలో ఎంతో జాగ్రత్త వహించేవారు. విధేయత, కష్టపడి పనిచేసే తత్వం, నిజాయితీ ఉన్నవారికే బాధ్యతలు అప్పగించేవారు. ఈ కార్యకర్తల బలమే, ఎన్నికలలో గానీ, ఉద్యమాలలో గానీ కాంగ్రెస్ పార్టీ విజయానికి మూలస్తంభంగా నిలిచింది.

కరాచీ కాంగ్రెస్ అధ్యక్షత (1931): ప్రాథమిక హక్కులపై చారిత్రాత్మక తీర్మానం

1931 సంవత్సరం, భారత స్వాతంత్ర్య సంగ్రామంలో ఒక అత్యంత క్లిష్టమైన, బాధాకరమైన సమయం. గాంధీ-ఇర్విన్ ఒప్పందం కుదిరింది, కానీ ప్రభుత్వం తన మాట నిలబెట్టుకోలేదు. అంతకు కొద్ది రోజుల ముందే, మార్చి 23న, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భగత్ సింగ్, రాజ్‌గురు, సుఖ్‌దేవ్‌లను ఉరితీసింది. ఈ సంఘటనతో దేశవ్యాప్తంగా, ముఖ్యంగా యువతలో తీవ్ర ఆగ్రహావేశాలు పెల్లుబికాయి. గాంధీజీ ఈ ఉరిశిక్షలను ఆపలేకపోయారని ఆయనపై తీవ్ర విమర్శలు వెల్లువెత్తాయి. ఇలాంటి ఉద్రిక్త పరిస్థితుల మధ్య, 1931 మార్చి చివరిలో కరాచీలో కాంగ్రెస్ వార్షిక సమావేశాలు జరిగాయి. ఈ క్లిష్టమైన సమావేశానికి అధ్యక్షత వహించే గురుతర బాధ్యతను సర్దార్ పటేల్‌కు అప్పగించారు. ఆయన కరాచీకి రైలులో ప్రయాణిస్తుండగా, మార్గమధ్యంలో ఎన్నో చోట్ల యువకులు నల్లజెండాలతో నిరసన తెలిపి, "గాంధీ గో బ్యాక్" అని నినాదాలు చేశారు.

నాయకత్వ పటిమకు పరీక్ష:

పటేల్ అధ్యక్షోపన్యాసం ఆయనలోని రాజనీతిజ్ఞుడిని, వాస్తవికవాదిని ఆవిష్కరించింది. ఆయన భగత్ సింగ్, అతని సహచరుల ధైర్యసాహసాలను, దేశభక్తిని ప్రశంసించారు. కానీ, అదే సమయంలో, వారి హింసా మార్గాన్ని కాంగ్రెస్ పార్టీ ఆమోదించదని స్పష్టంగా, నిర్మొహమాటంగా ప్రకటించారు. "వారి త్యాగానికి మనం వందనం చేద్దాం, కానీ వారి మార్గాన్ని అనుసరించవద్దు" అని ఆయన ప్రజలకు పిలుపునిచ్చారు. గాంధీజీపై వస్తున్న విమర్శలను ఆయన సమర్థవంతంగా తిప్పికొట్టారు. గాంధీ-ఇర్విన్ ఒప్పందాన్ని ఆమోదించాల్సిన ఆవశ్యకతను సభ్యులకు వివరించి, ఒప్పందానికి ఆమోదముద్ర వేయించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

ప్రాథమిక హక్కులు, ఆర్థిక విధానంపై తీర్మానం:

కరాచీ సమావేశం యొక్క చారిత్రాత్మక ప్రాముఖ్యత, అక్కడ ఆమోదించిన "ప్రాథమిక హక్కులు మరియు ఆర్థిక విధానం"పై తీర్మానంలో ఉంది. జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ చేత ముసాయిదా చేయబడిన ఈ తీర్మానానికి, పటేల్ తన పూర్తి మద్దతును ఇచ్చి, దానిని ఆమోదింపజేశారు. ఈ తీర్మానం, స్వతంత్ర భారతదేశం ఎలా ఉండబోతోందో తొలిసారిగా ఒక స్పష్టమైన చిత్రాన్ని ఇచ్చింది.

ప్రాథమిక హక్కులు:

వాక్ స్వాతంత్ర్యం, భావప్రకటనా స్వేచ్ఛ, పత్రికా స్వేచ్ఛ, కుల, మత, లింగ వివక్ష లేని సమానత్వం, చట్టం ముందు అందరూ సమానులే అనే హక్కులు ఇందులో ఉన్నాయి.

ఆర్థిక విధానం:

కార్మికులకు కనీస వేతనం, పని గంటల తగ్గింపు, రైతుల రుణాల మాఫీ, కీలక పరిశ్రమల జాతీయీకరణ, వయోజన ఓటు హక్కు వంటి ప్రగతిశీల అంశాలు ఇందులో ఉన్నాయి. ఈ తీర్మానం, సోషలిస్టు భావాలున్న నెహ్రూకు, ఆచరణవాది అయిన పటేల్‌కు మధ్య ఒక సమన్వయాన్ని సాధించింది. భవిష్యత్తులో భారత రాజ్యాంగ నిర్మాణానికి ఈ తీర్మానమే ఒక మార్గదర్శిగా, పునాదిగా నిలిచింది. కరాచీలో, ఒక క్లిష్ట సమయంలో పార్టీని సమర్థవంతంగా నడిపి, భవిష్యత్ భారతదేశానికి ఒక స్పష్టమైన దిశానిర్దేశం చేసిన అధ్యక్షుడిగా సర్దార్ పటేల్ చరిత్రలో నిలిచిపోయారు.

పార్లమెంటరీ బోర్డు చైర్మన్‌గా: ఎన్నికల చాణక్యుడు

సర్దార్ పటేల్ యొక్క అసలైన రాజకీయ చాణక్యం, వ్యూహాత్మక నైపుణ్యం బయటపడింది, ఆయన కాంగ్రెస్ పార్లమెంటరీ బోర్డు (లేదా సబ్-కమిటీ) చైర్మన్‌గా ఉన్నప్పుడే. 1934 నుండి, పార్టీకి సంబంధించిన అన్ని ఎన్నికల వ్యవహారాలను ఆయనే చూసుకునేవారు. ఆయనను ఒక "మాస్టర్ స్ట్రాటజిస్ట్", "కింగ్ మేకర్" అని పిలిచేవారు.

1937 ఎన్నికలు - తొలి పెద్ద విజయం:

1935 భారత ప్రభుత్వ చట్టం ప్రకారం, 1937లో ప్రావిన్సులకు (రాష్ట్రాలకు) ఎన్నికలు జరిగాయి. ఈ ఎన్నికలను కాంగ్రెస్ పార్టీకి ఒక పెద్ద సవాలుగా పటేల్ స్వీకరించారు. ఆయన దేశవ్యాప్తంగా పర్యటించి, సరైన అభ్యర్థులను ఎంపిక చేశారు. అభ్యర్థుల ఎంపికలో ఆయన కులం, మతం, వ్యక్తిగత పలుకుబడి వంటి అంశాల కన్నా, పార్టీ పట్ల విధేయత, గెలిచే సామర్థ్యం, నిజాయితీకే ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు. ఆయన ఎన్నికల ప్రచార వ్యూహాలను రూపొందించారు, నిధుల పంపిణీని పర్యవేక్షించారు, వివిధ నాయకుల మధ్య ఉన్న విభేదాలను పరిష్కరించారు. ఆయన పనితీరు ఒక కంపెనీ సీఈఓను తలపించేది. ఆయన కఠోర శ్రమ ఫలించింది. 11 ప్రావిన్సులకు ఎన్నికలు జరగగా, కాంగ్రెస్ పార్టీ 7 ప్రావిన్సులలో సంపూర్ణ మెజారిటీ సాధించి, ప్రభుత్వాలను ఏర్పాటు చేసింది. మరో ప్రావిన్సులో అతిపెద్ద పార్టీగా అవతరించింది. ఈ అద్భుతమైన విజయం వెనుక ఉన్న ప్రధాన మెదడు సర్దార్ పటేల్‌దే. ఈ విజయంతో, బ్రిటిష్ వారి వద్ద మాత్రమే కాకుండా, మహమ్మద్ అలీ జిన్నా వంటి రాజకీయ ప్రత్యర్థుల వద్ద కూడా కాంగ్రెస్ పార్టీ బలం, పటేల్ వ్యూహాత్మక పటిమ ఏమిటో నిరూపించబడింది.

1946 ఎన్నికలు - అధికారం చేజిక్కించుకోవడం:

రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత, 1946లో జరిగిన ఎన్నికలు మరింత కీలకమైనవి. ఎందుకంటే, ఈ ఎన్నికల ఫలితాల ఆధారంగానే, భారతదేశానికి అధికారాన్ని బదిలీ చేసే ప్రక్రియ జరగాల్సి ఉంది. ఈ ఎన్నికలలో కూడా, పార్లమెంటరీ బోర్డు చైర్మన్‌గా పటేల్ తన చాణక్యాన్ని ప్రదర్శించారు. ముస్లిం లీగ్ నుండి తీవ్రమైన పోటీ ఎదురైనప్పటికీ, ఆయన సరైన వ్యూహాలతో కాంగ్రెస్ పార్టీని అత్యధిక స్థానాలలో గెలిపించారు. ఈ ఎన్నికల విజయమే, భారతదేశ విభజన తర్వాత, కేంద్రంలో ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేసే హక్కును కాంగ్రెస్ పార్టీకి కట్టబెట్టింది.

గాంధీ-నెహ్రూ-పటేల్ త్రయం: సిద్ధాంతాల సంఘర్షణ, దేశం కోసం సమైక్యత

భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమ చరిత్రను గాంధీ, నెహ్రూ, పటేల్ అనే ఈ ముగ్గురు మహానాయకుల ప్రస్తావన లేకుండా వ్రాయలేము. వారు కాంగ్రెస్ పార్టీకి, దేశానికి మూడు మూలస్తంభాల వంటి వారు. గాంధీజీ నైతిక, ఆధ్యాత్మిక మార్గదర్శి. నెహ్రూ అంతర్జాతీయవాది, ఆదర్శవాది, సోషలిస్టు. పటేల్ జాతీయవాది, ఆచరణవాది, వాస్తవికవాది. వారి వ్యక్తిత్వాలు, సిద్ధాంతాలు, ప్రపంచాన్ని చూసే దృష్టికోణాలు పూర్తిగా భిన్నమైనవి.

సిద్ధాంతాల ఘర్షణ:

నెహ్రూ, పటేల్ మధ్య ఎన్నో అంశాలపై తీవ్రమైన సైద్ధాంతిక విభేదాలు ఉండేవి.

ఆర్థిక విధానం:

నెహ్రూ సోషలిజం వైపు, భారీ పరిశ్రమల జాతీయీకరణ వైపు మొగ్గు చూపితే, పటేల్ ప్రైవేట్ రంగ భాగస్వామ్యాన్ని, పెట్టుబడులను ప్రోత్సహించాలని భావించేవారు.

విదేశాంగ విధానం:

నెహ్రూ ఆదర్శవాదంతో, చైనా, రష్యా వంటి దేశాలతో స్నేహాన్ని కోరుకుంటే, పటేల్ ఆ దేశాల కమ్యూనిస్టు విస్తరణవాద ధోరణుల పట్ల ఎంతో అనుమానంతో, వాస్తవిక దృక్పథంతో ఉండేవారు. టిబెట్ విషయంలో చైనాను నమ్మవద్దని ఆయన నెహ్రూను ముందుగానే హెచ్చరించారు.

కాశ్మీర్, హైదరాబాద్ సమస్యలు:

కాశ్మీర్ సమస్యను నెహ్రూ ఐక్యరాజ్యసమితికి తీసుకువెళ్లడాన్ని పటేల్ తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. హైదరాబాద్ విషయంలో, నెహ్రూ సైనిక చర్యకు వెనుకాడితే, పటేల్ దృఢంగా నిలబడి, సైనిక చర్య ద్వారానే దానిని విలీనం చేశారు.

గాంధీజీ పాత్ర - ఒక సమన్వయకర్త:

ఈ ఇద్దరు దిగ్గజాల మధ్య విభేదాలు తలెత్తినప్పుడు, గాంధీజీ ఒక తండ్రిలా, ఒక సమన్వయకర్తగా వ్యవహరించేవారు. వారిద్దరూ దేశానికి అవసరమని ఆయన బలంగా నమ్మేవారు. "జవహర్ ఆదర్శాలను గగనంలో విహరింపజేస్తాడు, సర్దార్ భూమి మీద వాస్తవాలను చూస్తాడు. దేశానికి ఇద్దరూ కావాలి" అని ఆయన అనేవారు. వారి మధ్య విభేదాలు పార్టీని, దేశాన్ని బలహీనపరచకుండా ఆయన జాగ్రత్తపడ్డారు.

దేశం కోసం సమైక్యత:

వారి మధ్య ఎన్ని విభేదాలు ఉన్నా, గాంధీజీ పట్ల వారిద్దరికీ అపారమైన భక్తి, గౌరవం ఉండేవి. దేశ ప్రయోజనాల విషయంలో వారిద్దరూ ఎప్పుడూ ఏకతాటిపై నిలిచేవారు. 1946లో కాంగ్రెస్ అధ్యక్ష ఎన్నికలలో, 15 ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీలలో 12 పటేల్‌కు మద్దతు తెలిపాయి. అంటే, ఆయనే సహజంగా ప్రధానమంత్రి అభ్యర్థి. కానీ, గాంధీజీ నెహ్రూ వైపు మొగ్గు చూపారు. గాంధీజీ మాటను శిరసావహించి, పటేల్ ఒక్క క్షణం కూడా ఆలోచించకుండా, తన అభ్యర్థిత్వాన్ని ఉపసంహరించుకున్నారు. ఇది ఆయన నిస్వార్థ త్యాగానికి, దేశం పట్ల, గాంధీజీ పట్ల ఆయనకున్న విధేయతకు పరాకాష్ట. ఈ త్రయం యొక్క సంక్లిష్టమైన, కానీ ఫలవంతమైన సంబంధమే, కాంగ్రెస్ పార్టీని ఒక అజేయమైన శక్తిగా నిలబెట్టింది. వారు పార్టీకి పెద్ద దిక్కుగా, ఒక సంస్థాగత నిర్మాతగా, ఒక ఎన్నికల చాణక్యుడిగా, ఒక రాజనీతిజ్ఞుడిగా, సర్దార్ పటేల్ అందించిన సేవలు, కాంగ్రెస్ పార్టీని అధికారంలోకి తీసుకురావడమే కాకుండా, స్వతంత్ర భారతదేశానికి ఒక పటిష్టమైన రాజకీయ, పరిపాలనా పునాదిని వేశాయి.

అధ్యాయం 5: స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో అగ్ని పరీక్ష

ఒక యోధుడి అసలైన పరాక్రమం శాంతి కాలంలో కాదు, భీకర యుద్ధ రంగంలోనే తెలుస్తుంది. ఒక నాయకుడి నిజమైన మానసిక ధైర్యం, త్యాగనిరతి అనుకూల పరిస్థితులలో కాదు, అత్యంత కఠినమైన అగ్ని పరీక్షలోనే బయటపడుతుంది. భారత స్వాతంత్ర్య సంగ్రామమనే మహా యజ్ఞంలో, 1942లో ప్రజ్వరిల్లిన "క్విట్ ఇండియా" ఉద్యమం అలాంటి ఒక అంతిమ అగ్ని పరీక్ష. అది బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యానికి వ్యతిరేకంగా భారత ప్రజలు చేసిన చివరి, అత్యంత తీవ్రమైన పోరాటం. ఈ పోరాటానికి వ్యూహాత్మక బలాన్ని, ఆచరణాత్మక రూపాన్ని ఇచ్చి, గాంధీజీ "డూ ఆర్ డై" (చేయండి లేదా చావండి) నినాదాన్ని క్షేత్రస్థాయికి తీసుకువెళ్లిన వారిలో సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ అగ్రగణ్యులు. ఈ ఉద్యమంలో ఆయన పోషించిన క్రియాశీలక పాత్ర, ఆ తర్వాత ఆయన అనుభవించిన సుదీర్ఘ జైలు జీవితం, ఆయన దేశభక్తికి, ఉక్కు సంకల్పానికి నిలువుటద్దం పడతాయి.

'డూ ఆర్ డై' పిలుపు: అంతిమ సమరానికి సన్నాహాలు

1942 నాటికి ప్రపంచ రాజకీయ సమీకరణాలు వేగంగా మారుతున్నాయి. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తారస్థాయికి చేరుకుంది. ఆగ్నేయాసియాలో బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం జపాన్ చేతిలో వరుస ఓటములను చవిచూస్తోంది. సింగపూర్, మలయా, బర్మా వంటి బ్రిటిష్ కాలనీలు జపాన్ వశమయ్యాయి. జపాన్ సైన్యాలు భారతదేశపు తూర్పు సరిహద్దుల వరకు దూసుకువచ్చాయి. ఈ పరిస్థితులలో, యుద్ధంలో భారతీయుల సహాయం కోసం బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం "క్రిప్స్ మిషన్"ను భారతదేశానికి పంపింది. క్రిప్స్ మిషన్, యుద్ధం తర్వాత భారతదేశానికి "డొమినియన్ హోదా" (బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యంలో భాగంగా ఉంటూ స్వయం ప్రతిపత్తి) ఇస్తామని ప్రతిపాదించింది. కానీ, కాంగ్రెస్ పార్టీకి, గాంధీజీకి ఈ ప్రతిపాదన ఏమాత్రం నచ్చలేదు. వారికి కావలసింది డొమినియన్ హోదా కాదు, సంపూర్ణ స్వాతంత్ర్యం. "దివాలా తీస్తున్న బ్యాంకుకు, భవిష్యత్ తేదీతో ఇచ్చిన చెక్కు" అని గాంధీజీ క్రిప్స్ ప్రతిపాదనలను కొట్టిపారేశారు. క్రిప్స్ మిషన్ విఫలమవ్వడంతో, బ్రిటిష్ వారి నిజ స్వరూపం బయటపడింది. వారు భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం ఇవ్వడానికి సిద్ధంగా లేరని స్పష్టమైంది. ఈ నేపథ్యంలో, గాంధీజీ ఒక నిర్ణయానికి వచ్చారు. బ్రిటిష్ వారిని భారతదేశం విడిచి వెళ్ళమని కోరుతూ, ఒక భారీ ప్రజా ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాలని ఆయన నిశ్చయించుకున్నారు. ఇదే "క్విట్ ఇండియా" (భారత్ ఛోడో) ఉద్యమానికి నాంది.

పటేల్ పాత్ర - ఉద్యమ రూపశిల్పి:

గాంధీజీ ఈ ఉద్యమ ఆలోచనను కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ ముందు ఉంచినప్పుడు, కొంతమంది నాయకులు, ముఖ్యంగా చక్రవర్తి రాజగోపాలాచారి వంటి వారు, యుద్ధ సమయంలో ఇలాంటి ఉద్యమం చేపట్టడం అవివేకమని, అది దేశ భద్రతకు ముప్పు అని వాదించారు. కానీ, సర్దార్ పటేల్, జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ వంటి నాయకులు గాంధీజీకి పూర్తి మద్దతు తెలిపారు. ముఖ్యంగా, పటేల్ ఈ ఉద్యమం యొక్క ఆవశ్యకతను బలంగా సమర్థించారు. "బ్రిటిష్ వారు ఇక్కడ ఉంటే, జపాన్ మనపై దాడి చేయడానికి అదొక కారణంగా మారుతుంది. వారు ఇక్కడి నుండి వెళ్ళిపోతే, మనం మన దేశాన్ని మనమే రక్షించుకోగలం. ఇంక వేచి చూడటంలో అర్థం లేదు. ఇది అంతిమ పోరాటానికి సరైన సమయం" అని ఆయన గట్టిగా వాదించారు. ఆయన కేవలం మద్దతు తెలపడమే కాదు, ఉద్యమం యొక్క ఆచరణాత్మక ప్రణాళికను రూపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. ఉద్యమం ప్రారంభం కాగానే, ప్రభుత్వం నాయకులందరినీ అరెస్టు చేస్తుందని ఆయనకు తెలుసు. అందువల్ల, నాయకులు లేకపోయినా, ప్రజలే స్వయంగా ఉద్యమాన్ని ఎలా ముందుకు తీసుకువెళ్లాలో, ఏయే కార్యక్రమాలు చేపట్టాలో వివరిస్తూ, ఆయన ఒక రహస్య ప్రణాళికను సిద్ధం చేశారు. సమ్మెలు, ఊరేగింపులు, ప్రభుత్వ కార్యాలయాల ముట్టడి, పన్నుల నిరాకరణ వంటి కార్యక్రమాలను ఆయన సూచించారు. ఉద్యమాన్ని క్షేత్రస్థాయికి తీసుకువెళ్లడానికి కాంగ్రెస్ కార్యకర్తలను, వాలంటీర్లను సన్నద్ధం చేయడంలో ఆయన నిమగ్నమయ్యారు.

బొంబాయిలో చారిత్రాత్మక ప్రసంగం:

1942 ఆగష్టు 8న, బొంబాయిలోని గవాలియా ట్యాంక్ మైదానంలో (ప్రస్తుతం ఆజాద్ మైదాన్) ఆల్ ఇండియా కాంగ్రెస్ కమిటీ సమావేశమై, "క్విట్ ఇండియా" తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది. ఆ చారిత్రాత్మక సభలో, గాంధీజీ తన సుప్రసిద్ధమైన "డూ ఆర్ డై" (చేయండి లేదా చావండి) నినాదాన్ని ఇచ్చారు. గాంధీజీ ప్రసంగానికి ముందు, ఆ తీర్మానాన్ని ప్రతిపాదిస్తూ సర్దార్ పటేల్ చేసిన ప్రసంగం, ఉద్యమానికి సరైన స్ఫూర్తిని, దిశానిర్దేశాన్ని ఇచ్చింది. ఆయన తన ప్రసంగంలో, "ఇది అంతిమ పోరాటం. ఇందులో వెనకడుగు వేసే ప్రసక్తే లేదు. మనం సంపూర్ణ స్వాతంత్ర్యం సాధించే వరకు విశ్రమించకూడదు. గాంధీజీ మన సేనాధిపతి. ఆయన ఆదేశాలను మనం పాటించాలి. ప్రభుత్వం మన నాయకులందరినీ అరెస్టు చేయవచ్చు. కానీ, ఈ దేశంలోని ప్రతి భారతీయుడు, ప్రతి మహిళ, ప్రతి పురుషుడు, తమను తాము ఒక నాయకుడిగా భావించి, ఈ ఉద్యమాన్ని ముందుకు నడిపించాలి. మన లక్ష్యం ఒక్కటే - బ్రిటిష్ వారిని ఈ దేశం విడిచి వెళ్ళేలా చేయడం" అని గర్జించారు. ఆయన మాటలు, సభలో ఉన్న వేలాది మందిలో నూతన ఉత్తేజాన్ని, పోరాట స్ఫూర్తిని నింపాయి.

అహ్మద్‌నగర్ కోటలో నిర్బంధం (1942-45): సుదీర్ఘమైన, ఏకాంతమైన పోరాటం

పటేల్ ఊహించినట్లే జరిగింది. ఆగష్టు 8 రాత్రి తీర్మానం ఆమోదం పొందిన కొద్ది గంటల్లోనే, ఆగష్టు 9 తెల్లవారుజామున, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం దేశవ్యాప్తంగా కాంగ్రెస్ నాయకులపై ఉక్కుపాదం మోపింది. గాంధీజీ, సరోజినీ నాయుడు వంటి వారిని పూణేలోని ఆగాఖాన్ ప్యాలెస్‌లో నిర్బంధించారు. సర్దార్ పటేల్, జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, మౌలానా అబుల్ కలాం ఆజాద్, గోవింద్ వల్లభ్ పంత్, ఆచార్య కృపలానీ వంటి కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ సభ్యులందరినీ అరెస్టు చేసి, మహారాష్ట్రలోని అహ్మద్‌నగర్ పట్టణంలో ఉన్న ఒక పాత కోటలోకి తరలించారు. ఈ కోట, వారి జైలుగా, వారి ఏకాంత ప్రపంచంగా మారింది.

జైలు జీవితం - భౌతిక, మానసిక సంఘర్షణ:

అహ్మద్‌నగర్ కోటలోని నిర్బంధం, మునుపటి జైలు శిక్షల కన్నా చాలా కఠినంగా, ఏకాంతంగా ఉంది. బయటి ప్రపంచంతో వారికి ఎలాంటి సంబంధం లేకుండా చేశారు. వారికి వార్తాపత్రికలు గానీ, ఉత్తరాలు గానీ అందేవి కావు. దేశంలో ఏం జరుగుతుందో, తాము ప్రారంభించిన ఉద్యమం ఏ దిశగా సాగుతుందో వారికి తెలియదు. నాయకులు లేకపోవడంతో, దేశవ్యాప్తంగా ప్రజలు స్వచ్ఛందంగా, కొన్నిసార్లు హింసాత్మకంగా ఉద్యమాన్ని కొనసాగించారు. ప్రభుత్వ ఆస్తులు ధ్వంసమయ్యాయి, రైలు పట్టాలు తొలగించబడ్డాయి. ప్రభుత్వం అత్యంత క్రూరంగా ఉద్యమాన్ని అణచివేసింది. వేలాది మందిని కాల్చి చంపింది, లక్షలాది మందిని జైళ్లలో పెట్టింది. ఈ వార్తలు అరకొరగా జైలులోని నాయకులకు తెలిసినప్పుడు, వారు తీవ్రమైన మానసిక వేదనకు గురయ్యారు. ఈ సుదీర్ఘ నిర్బంధ కాలంలో, పటేల్ తన సమయాన్ని ఒక క్రమపద్ధతిలో గడిపేవారు. ఆయన ఉదయాన్నే లేచి, సుదీర్ఘంగా నడిచేవారు. తోటపని చేయడం ఆయనకు ఇష్టమైన వ్యాపకం. కోట ఆవరణలోని బీడు భూమిని, తన సహచరులతో కలిసి ఒక అందమైన కూరగాయల తోటగా మార్చారు. ఆయన స్వయంగా మట్టిని తవ్వి, మొక్కలకు నీళ్లు పోసేవారు. ఇది ఆయనకు శారీరక శ్రమను, మానసిక ప్రశాంతతను ఇచ్చేది. ఆయన వంట బాధ్యతలను కూడా చూసుకునేవారు, తన సహచరులకు టీ తయారు చేసి ఇచ్చేవారు.

సహచరులతో సంబంధాలు - చర్చలు, విభేదాలు:

ఆ కోట, ఒక చిన్న భారతదేశంలా తయారైంది. భిన్న దృక్పథాలు, వ్యక్తిత్వాలు ఉన్న నాయకులందరూ ఒకేచోట, ఒకే కప్పు కింద సంవత్సరాల తరబడి గడపాల్సి వచ్చింది. ఇది వారి మధ్య బంధాలను బలపరచడమే కాకుండా, వారి మధ్య ఉన్న సైద్ధాంతిక విభేదాలను కూడా బయటపెట్టింది. పటేల్, నెహ్రూల మధ్య తరచుగా వాడివేడి చర్చలు జరిగేవి. సోషలిజం, ఆర్థిక విధానాలు, అంతర్జాతీయ సంబంధాలపై వారి మధ్య భిన్నాభిప్రాయాలు స్పష్టంగా వ్యక్తమయ్యేవి. నెహ్రూ ఆదర్శవాదంతో, సిద్ధాంతాలతో మాట్లాడితే, పటేల్ వాస్తవిక దృక్పథంతో, ఆచరణాత్మక సమస్యల గురించి మాట్లాడేవారు. మౌలానా ఆజాద్ తన "ఇండియా విన్స్ ఫ్రీడమ్" పుస్తకంలో, ఈ చర్చల గురించి విపులంగా రాశారు. కొన్నిసార్లు వారి వాదనలు తీవ్రస్థాయికి చేరినా, వారిద్దరి మధ్య ఒకరిపై ఒకరికి గౌరవం ఉండేది. ఈ చర్చలు, భవిష్యత్ భారతదేశం ఎలా ఉండాలనే దానిపై వారికి ఒక స్పష్టతను ఇచ్చాయి.

ఆరోగ్యం క్షీణించడం - ఉక్కు మనిషికి పరీక్ష:

సుదీర్ఘ జైలు జీవితం, మానసిక ఒత్తిడి, జైలులోని కఠిన పరిస్థితులు పటేల్ ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపాయి. ఆయనకు చాలాకాలంగా ఉన్న అర్శమొలల (piles) వ్యాధి తీవ్రమై, అది ప్రేగు సంబంధిత వ్యాధిగా (Intestinal trouble) మారింది. ఆయన తీవ్రమైన నొప్పితో, అజీర్ణంతో బాధపడేవారు. సరైన వైద్య సదుపాయాలు అందుబాటులో లేకపోవడంతో, ఆయన ఆరోగ్యం రోజురోజుకూ క్షీణించసాగింది. ఆయన బరువు గణనీయంగా తగ్గింది. ఆయన శారీరకంగా బలహీనపడినప్పటికీ, మానసికంగా మాత్రం ఎంతో దృఢంగా ఉండేవారు. తన నొప్పిని ఆయన ఎప్పుడూ బయటకు ప్రదర్శించేవారు కాదు. తన సహచరులకు ధైర్యం చెబుతూ, వారిలో స్ఫూర్తిని నింపుతూ ఉండేవారు. ఆయన క్రమశిక్షణ, మనోనిబ్బరం, సహచర ఖైదీలకు ఒక ఆదర్శంగా నిలిచాయి. దాదాపు మూడు సంవత్సరాల (1040 రోజులు) సుదీర్ఘ నిర్బంధం తర్వాత, జూన్ 1945లో, యుద్ధం ముగింపు దశకు రావడంతో, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం కాంగ్రెస్ నాయకులందరినీ విడుదల చేసింది. పటేల్ జైలు నుండి బయటకు వచ్చినప్పుడు, ఆయన ఒక వృద్ధుడిలా, అనారోగ్యంతో బలహీనంగా కనిపించారు. కానీ, ఆయన కళ్లలో దేశ స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడాలనే సంకల్పం అనే అగ్ని ఇంకా రగులుతూనే ఉంది. ఈ అగ్ని పరీక్ష, సర్దార్ పటేల్‌ను శారీరకంగా బలహీనపరిచినా, మానసికంగా మరింత పటిష్టం చేసింది. ఈ జైలు జీవితం, ఆయనకు రాబోయే కాలంలో ఎదుర్కోబోయే అతిపెద్ద సవాళ్లకు - దేశ విభజన, సంస్థానాల విలీనం - సిద్ధం కావడానికి అవసరమైన ఏకాంతాన్ని, ఆలోచనా సమయాన్ని ఇచ్చింది. ఆయన జైలు నుండి బయటకు వచ్చింది ఒక సాధారణ కాంగ్రెస్ నాయకుడిగా కాదు, స్వతంత్ర భారతదేశ భవిష్యత్తును నిర్మించడానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఒక ఉక్కు మనిషిగా, ఒక రాజనీతిజ్ఞుడిగా.

అధ్యాయం 6: అఖండ భారత్ నిర్మాణం

చరిత్ర కొన్నిసార్లు ఒక దేశం యొక్క భవిష్యత్తును, దాని అస్తిత్వాన్ని, ఒకే ఒక్క వ్యక్తి చేతుల్లో పెడుతుంది. ఆ వ్యక్తి యొక్క ధైర్యం, సంకల్పం, రాజనీతిజ్ఞత ఆ దేశం యొక్క తలరాతను శాశ్వతంగా మార్చేస్తాయి. 1947లో, శతాబ్దాల బానిసత్వం నుండి విముక్తి పొంది, స్వాతంత్ర్యపు తొలి కిరణాలను చూస్తున్న భారతదేశం అలాంటి ఒక సంధి దశలో ఉంది. స్వాతంత్ర్యం అనే ఆనందం వెనుక, దేశ విభజన అనే భయంకరమైన విషాదం, లక్షలాది మంది శరణార్థుల ఆర్తనాదాలు ఉన్నాయి. కానీ, అంతకన్నా పెను ప్రమాదం ఒకటి, భారతదేశపు గుండెల్లోనే ఒక టైమ్ బాంబులా పేలడానికి సిద్ధంగా ఉంది. అదే 565 స్వదేశీ సంస్థానాల సమస్య. ఈ టైమ్ బాంబును నిర్వీర్యం చేసి, ముక్కలైపోవడానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఒక దేశాన్ని తన ఉక్కు సంకల్పంతో, అద్వితీయమైన రాజనీతితో ఏకతాటిపైకి తెచ్చి, నేటి అఖండ భారతదేశానికి రూపురేఖలు దిద్దిన ఆ మహా శిల్పి, ఆ ఆధునిక భారత నిర్మాత, సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్. ఆయన జీవితంలో ఇది అత్యంత గొప్ప విజయం. ఇది కేవలం ఒక రాజకీయ విజయం కాదు, ఒక నాగరికతను, ఒక సంస్కృతిని, ఒక జాతిని విచ్ఛిన్నం కాకుండా కాపాడిన చారిత్రాత్మక ఘట్టం.

565 సంస్థానాల సవాలు: భారతదేశ గుండెల్లో కత్తులు

బ్రిటిష్ వారు భారతదేశాన్ని పరిపాలిస్తున్నప్పుడు, దేశం రెండు రకాలుగా ఉండేది. ఒకటి, నేరుగా బ్రిటిష్ వారి ఏలుబడిలో ఉన్న "బ్రిటిష్ ఇండియా". మరొకటి, స్థానిక రాజులు, నవాబులు, నిజాంలు పరిపాలించే "ప్రిన్స్‌లీ స్టేట్స్" లేదా స్వదేశీ సంస్థానాలు. ఈ సంస్థానాలు సంఖ్యలో 565 పైచిలుకు ఉండేవి. ఇవి కాశ్మీర్ అంత పెద్ద వాటి నుండి, ఒక చిన్న గ్రామం అంత చిన్న వాటి వరకు, భారతదేశ భౌగోళిక విస్తీర్ణంలో దాదాపు 40% ఆక్రమించి ఉన్నాయి. ఈ సంస్థానాలు అంతర్గతంగా స్వయం ప్రతిపత్తి కలిగి ఉన్నప్పటికీ, రక్షణ, విదేశీ వ్యవహారాల వంటి విషయాలలో బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యానికి సామంతులుగా ఉండేవి. 1947లో, బ్రిటిష్ వారు భారతదేశాన్ని వదిలి వెళ్ళాలని నిర్ణయించుకున్నప్పుడు, వారు ఒక అత్యంత ప్రమాదకరమైన, కుటిలమైన ప్రణాళికను రచించారు. అదే "ఇండియన్ ఇండిపెండెన్స్ యాక్ట్, 1947". ఈ చట్టం ప్రకారం, బ్రిటిష్ ఇండియా, భారతదేశం మరియు పాకిస్తాన్‌గా విభజించబడింది. కానీ, సంస్థానాల విషయంలో, బ్రిటిష్ వారి "పారామౌంట్సీ" (సామంత చక్రవర్తిత్వం) రద్దు చేయబడింది. అంటే, ఈ 565 సంస్థానాలకు మూడు అవకాశాలు ఇవ్వబడ్డాయి: భారతదేశంలో విలీనం కావడం. పాకిస్తాన్‌లో విలీనం కావడం. పూర్తి స్వతంత్ర దేశాలుగా మిగిలిపోవడం. ఇది భారతదేశ ఐక్యతపై వేసిన అతిపెద్ద గొడ్డలి పెట్టు. ప్రతి సంస్థానాధీశుడు తన స్వంత రాజ్యాన్ని, తన అధికారాన్ని, తన వంశపారంపర్య హక్కులను నిలుపుకోవాలని కలలు కనడం మొదలుపెట్టాడు. హైదరాబాద్, కాశ్మీర్, ట్రావన్‌కోర్, భోపాల్, జోధ్‌పూర్ వంటి అనేక పెద్ద సంస్థానాలు స్వతంత్రంగా ఉండటానికి ప్రణాళికలు రచించాయి. ఒకవేళ ఇవి స్వతంత్ర దేశాలుగా ఏర్పడితే, భారతదేశం ఎలా ఉండేదో ఊహించుకోండి. దేశం నడిబొడ్డున, సరిహద్దుల్లో ఎన్నో "పాకిస్తాన్‌లు" ఏర్పడేవి. దేశం యొక్క రక్షణ, రవాణా, కమ్యూనికేషన్ వ్యవస్థలు ఛిన్నాభిన్నమయ్యేవి. దేశం నిరంతర అంతర్యుద్ధాలతో, రాజకీయ అస్థిరతతో ఒక బాల్కన్ ప్రాంతంలా మారిపోయేది. ఈ అసాధ్యమైన, గందరగోళమైన సమస్యను పరిష్కరించే బాధ్యతను, స్వతంత్ర భారతదేశపు తొలి ఉప ప్రధానమంత్రి, హోం మంత్రి అయిన సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ తన భుజాలపై వేసుకున్నారు. ఆయన నాయకత్వంలో, 1947 జూలైలో "స్టేట్స్ డిపార్ట్‌మెంట్" (సంస్థానాల వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ) ఏర్పడింది. దానికి కార్యదర్శిగా, అత్యంత సమర్థుడైన, అనుభవజ్ఞుడైన అధికారి వి.పి. మీనన్‌ను ఆయన ఎంచుకున్నారు. పటేల్ యొక్క రాజకీయ సంకల్పం, మీనన్ యొక్క పరిపాలనా నైపుణ్యం, ఈ రెండూ కలిసి ఒక అద్భుతమైన జట్టుగా ఏర్పడ్డాయి.

సామ, దాన, భేద, దండోపాయాలు: పటేల్ రాజనీతి

పటేల్ ముందు ఉన్న సమయం చాలా తక్కువ. 1947 ఆగష్టు 15 లోపు, అంటే కేవలం 40 రోజులలో, వీలైనన్ని ఎక్కువ సంస్థానాలను భారతదేశంలో విలీనం చేయాలి. ఆయన ఈ సమస్యను పరిష్కరించడానికి, ప్రాచీన భారత రాజనీతి శాస్త్రమైన "చతురోపాయాలను" (సామ, దాన, భేద, దండ) ఆధునిక పద్ధతిలో ప్రయోగించారు.

1. సామ (ఒప్పించడం, బుజ్జగించడం):

పటేల్ మొదట సంస్థానాధీశులతో స్నేహపూర్వకంగా, గౌరవపూర్వకంగా చర్చలు జరిపారు. ఆయన ఢిల్లీలో రాజులందరితో ఒక సమావేశం ఏర్పాటు చేసి, వారిలో దేశభక్తిని మేల్కొల్పే ప్రయత్నం చేశారు. "మీరు, మేము ఒకే జాతికి, ఒకే సంస్కృతికి చెందిన వారం. శతాబ్దాలుగా, మీ పూర్వీకులు ఈ దేశాన్ని కాపాడారు. ఇప్పుడు, ఈ దేశం ఒక క్లిష్ట పరిస్థితులలో ఉన్నప్పుడు, దాని ఐక్యతను కాపాడాల్సిన బాధ్యత మీపై ఉంది. దయచేసి, చరిత్ర మిమ్మల్ని తప్పుగా గుర్తుంచుకునేలా చేయవద్దు" అని ఆయన హృదయానికి హత్తుకునేలా విజ్ఞప్తి చేశారు.

2. దాన (హామీలు ఇవ్వడం, ప్రలోభపెట్టడం):

కేవలం దేశభక్తి మాటలతోనే రాజులు లొంగరని పటేల్‌కు తెలుసు. అందుకే, ఆయన ఒక ఆచరణాత్మకమైన, ఆకర్షణీయమైన ప్రతిపాదనను వారి ముందు ఉంచారు. అదే "ఇన్‌స్ట్రుమెంట్ ఆఫ్ యాక్సెషన్" (విలీన పత్రం). దీని ప్రకారం, సంస్థానాలు కేవలం మూడు కీలకమైన అంశాలను - రక్షణ, విదేశీ వ్యవహారాలు, కమ్యూనికేషన్లు - మాత్రమే భారత ప్రభుత్వానికి అప్పగించాలి. మిగిలిన అన్ని అంతర్గత వ్యవహారాలలో వారికి పూర్తి స్వయంప్రతిపత్తి ఉంటుందని హామీ ఇచ్చారు. అంతేకాకుండా, వారి వ్యక్తిగత ఆస్తులకు, బిరుదులకు, వంశపారంపర్య హక్కులకు ఎలాంటి భంగం వాటిల్లదని హామీ ఇచ్చారు. వారికి ఏటా "ప్రివీ పర్స్" (రాజభరణం) రూపంలో పెద్ద మొత్తంలో డబ్బును చెల్లిస్తామని వాగ్దానం చేశారు. ఈ ప్రతిపాదన చాలామంది రాజులకు ఆమోదయోగ్యంగా అనిపించింది. ఒకవైపు తమ గౌరవం, సంపద దక్కుతాయి, మరోవైపు అఖండ భారతంలో భాగస్వాములమనే కీర్తి లభిస్తుంది.

3. భేద (విభజించడం, ఒత్తిడి తేవడం):

కొన్ని సంస్థానాలు మొండికేశాయి. అలాంటి చోట, పటేల్ "భేద" నీతిని ప్రయోగించారు. ఆయన సంస్థానాలలోని ప్రజా ఉద్యమాలను ప్రోత్సహించారు. "ప్రజా మండల్" వంటి సంస్థలకు మద్దతు ఇచ్చి, రాజులకు వ్యతిరేకంగా ప్రజలను సమీకరించారు. రాజుకు, అతని దివానుకు (మంత్రికి) మధ్య, లేదా రాజుకు, అతని ప్రజలకు మధ్య విభేదాలను సృష్టించి, రాజును రాజకీయంగా బలహీనపరిచారు. "మీరు విలీనానికి అంగీకరించకపోతే, మీ ప్రజలే మీపై తిరుగుబాటు చేస్తారు. అప్పుడు మేము జోక్యం చేసుకోవాల్సి వస్తుంది. ఆ తర్వాత మీ పరిస్థితి ఇంకా దారుణంగా ఉంటుంది" అని ఆయన పరోక్షంగా హెచ్చరించారు.

#### 4. దండ (బలప్రయోగం, సైనిక చర్య): సామ, దాన, భేద ఉపాయాలు పనిచేయని చోట, దేశ ఐక్యతకు, భద్రతకు ముప్పు వాటిల్లుతుందని భావించినప్పుడు, పటేల్ తన ఉక్కు పిడికిలిని ప్రయోగించడానికి ఏమాత్రం వెనుకాడలేదు. ఆయన దృష్టిలో, దేశ సమగ్రత కన్నా ఏ వ్యక్తి, ఏ సంస్థానం గొప్పది కాదు. ఈ "దండ" నీతిని ఆయన హైదరాబాద్, జునాగఢ్ వంటి సంస్థానాల విషయంలో ప్రయోగించారు. ఈ చతురోపాయాల ఫలితంగా, 1947 ఆగష్టు 15 నాటికి, కేవలం మూడు సంస్థానాలు - జునాగఢ్, హైదరాబాద్, కాశ్మీర్ - మినహా, భారతదేశ భౌగోళిక సరిహద్దులలో ఉన్న 562 సంస్థానాలు భారతదేశంలో విలీనమయ్యాయి. ఇది ప్రపంచ చరిత్రలోనే ఒక అద్భుతం. కేవలం 40 రోజుల వ్యవధిలో, ఒక్క రక్తపు చుక్క చిందకుండా, ఇంత పెద్ద రాజకీయ ఏకీకరణను సాధించడం పటేల్ యొక్క అసాధారణ రాజనీతికి, దృఢ సంకల్పానికి నిలువుటద్దం.

కీలక సంస్థానాల విలీనం (Case Studies): ఉత్కంఠభరిత పోరాటాలు

చాలా సంస్థానాలు శాంతియుతంగా విలీనమైనప్పటికీ, కొన్ని సంస్థానాల విలీనం ఒక థ్రిల్లర్ సినిమాను తలపించేలా, నాటకీయ పరిణామాల మధ్య జరిగింది.

1. జునాగఢ్: ప్రజాభిప్రాయంతో విజయం

జునాగఢ్, గుజరాత్‌లోని కతియావార్ ద్వీపకల్పంలో ఉన్న ఒక చిన్న సంస్థానం. ఇక్కడి జనాభాలో 80% హిందువులు, కానీ పాలకుడు మాత్రం ఒక ముస్లిం నవాబు, మహబత్ ఖాన్. ఈ సంస్థానానికి పాకిస్తాన్‌తో భూ సరిహద్దు లేదు, కానీ సముద్ర మార్గం ఉంది. నవాబు విలాసాలకు, కుక్కల పెంపకానికి ప్రసిద్ధి. అతను తన దివాన్ అయిన షా నవాజ్ భుట్టో (జుల్ఫికర్ అలీ భుట్టో తండ్రి) సలహా మేరకు, 1947 ఆగష్టు 15న, జునాగఢ్ పాకిస్తాన్‌లో విలీనమవుతున్నట్లు ప్రకటించాడు. ఈ నిర్ణయం, పటేల్‌కు తీవ్ర ఆగ్రహాన్ని తెప్పించింది. హిందూ మెజారిటీ ఉన్న, భారతదేశ భూభాగంలో ఉన్న ఒక సంస్థానం, పాకిస్తాన్‌లో ఎలా విలీనమవుతుందని ఆయన ప్రశ్నించారు. ఇది భౌగోళికంగా, రాజకీయంగా అసంబద్ధం. నవాబు నిర్ణయాన్ని ప్రజలు తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. పటేల్ ప్రోత్సాహంతో, జునాగఢ్ ప్రజలు "ఆర్జీ హుకూమత్" (తాత్కాలిక ప్రభుత్వం)ను ఏర్పాటు చేసి, నవాబుకు వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు చేశారు. పటేల్ వెంటనే జునాగఢ్‌కు ఆర్థిక దిగ్బంధనం విధించారు. బొగ్గు, పెట్రోల్ వంటి నిత్యావసరాల సరఫరాను నిలిపివేశారు. భారత సైన్యాన్ని జునాగఢ్ సరిహద్దులలో మోహరించారు. ఒత్తిడి తట్టుకోలేక, నవాబు తన కుక్కలతో, సంపదతో పాకిస్తాన్‌కు పారిపోయాడు. "ఆర్జీ హుకూమత్" జునాగఢ్‌ను స్వాధీనం చేసుకుంది. ఆ తర్వాత, పటేల్ అక్కడ ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ (Plebiscite) నిర్వహించాలని నిర్ణయించారు. 1948 ఫిబ్రవరిలో జరిగిన ఈ ప్రజాభిప్రాయ సేకరణలో, 99% కన్నా ఎక్కువ మంది ప్రజలు భారతదేశంలో విలీనం కావడానికి ఓటు వేశారు. ఈ విధంగా, పటేల్ "దండ" నీతితో పాటు, ప్రజాస్వామ్య పద్ధతిలో జునాగఢ్‌ను భారతదేశంలో అంతర్భాగం చేశారు.

2. హైదరాబాద్: ఆపరేషన్ పోలో - ఉక్కు మనిషి గర్జన

హైదరాబాద్ సంస్థానం, భారతదేశంలోకెల్లా అతిపెద్ద, అత్యంత సంపన్నమైన సంస్థానం. దీని విస్తీర్ణం ఇంగ్లాండ్, స్కాట్లాండ్ కలిపిన దానికన్నా ఎక్కువ. ఇక్కడి జనాభాలో 85% హిందువులు, కానీ పాలకుడు మాత్రం ముస్లిం, ఏడవ నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్. ఆయన ప్రపంచంలోనే అత్యంత ధనవంతులలో ఒకడు, కానీ అత్యంత పిసినారి. నిజాం, భారతదేశంలో గానీ, పాకిస్తాన్‌లో గానీ విలీనం కాకుండా, ఒక స్వతంత్ర, సార్వభౌమ దేశంగా ఉండాలని కలలు కన్నాడు. నిజాంకు అండగా, అతని సైన్యానికి బదులుగా, "రజాకార్లు" అనే ఒక ప్రైవేట్, మత ఛాందసవాద సైన్యం ఉండేది. దీని నాయకుడు ఖాసిం రజ్వీ. రజాకార్లు, "హైదరాబాద్ స్వతంత్రం, లేదా బూడిద" అనే నినాదంతో, సంస్థానంలోని హిందువులపై, విలీనాన్ని కోరుకునే ముస్లింలపై భయంకరమైన అఘాయిత్యాలకు పాల్పడ్డారు. హత్యలు, దోపిడీలు, మానభంగాలు, బలవంతపు మత మార్పిడులతో హైదరాబాద్‌లో ఒక నరకాన్ని సృష్టించారు. వారు భారత జెండాను అవమానించారు, భారత రైళ్లపై దాడులు చేశారు. పటేల్, నిజాంతో ఎన్నోసార్లు చర్చలు జరిపారు. విలీనానికి ఒప్పించేందుకు ప్రయత్నించారు. కానీ నిజాం, ఖాసిం రజ్వీ మాటలు విని, మొండిగా వ్యవహరించాడు. అతను సమస్యను ఐక్యరాజ్యసమితికి తీసుకువెళ్లి, అంతర్జాతీయం చేయడానికి ప్రయత్నించాడు. ఈ సమయంలో, ప్రధానమంత్రి నెహ్రూ, గవర్నర్ జనరల్ మౌంట్‌బాటన్ సైనిక చర్యకు వెనుకాడారు. అది అంతర్జాతీయంగా సమస్యలు తెచ్చిపెడుతుందని, మత ఘర్షణలకు దారితీస్తుందని వారు భయపడ్డారు. కానీ పటేల్, ఇక ఓపిక పట్టడంలో అర్థం లేదని నిర్ణయించుకున్నారు. "భారతదేశం కడుపులో ఉన్న క్యాన్సర్ గడ్డను, శస్త్రచికిత్స చేసి తొలగించకపోతే, అది దేశం మొత్తానికి వ్యాపిస్తుంది" అని ఆయన గట్టిగా వాదించారు. నెహ్రూ విదేశీ పర్యటనలో ఉన్నప్పుడు, పటేల్ తాత్కాలిక ప్రధానిగా బాధ్యతలు స్వీకరించి, తన చారిత్రాత్మక నిర్ణయం తీసుకున్నారు. 1948 సెప్టెంబర్ 13న, భారత సైన్యం "ఆపరేషన్ పోలో" అనే పోలీస్ చర్య పేరుతో హైదరాబాద్‌పై దాడి ప్రారంభించింది. మేజర్ జనరల్ జె.ఎన్. చౌదరి నాయకత్వంలో, భారత సైన్యం ఐదు వైపుల నుండి హైదరాబాద్‌లోకి ప్రవేశించింది. రజాకార్ల ప్రతిఘటన, భారత సైన్యం ముందు పేకమేడలా కూలిపోయింది. కేవలం 108 గంటల (నాలుగున్నర రోజుల) ఆపరేషన్ తర్వాత, సెప్టెంబర్ 17న, నిజాం సైన్యం లొంగిపోయింది. నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్, రేడియోలో మాట్లాడుతూ, భారతదేశంలో విలీనమవుతున్నట్లు ప్రకటించాడు. ఆపరేషన్ పోలో, సర్దార్ పటేల్ యొక్క ధైర్యానికి, దృఢ సంకల్పానికి, రాజనీతిజ్ఞతకు పరాకాష్ట. ఆయన ఆ రోజు ఆ నిర్ణయం తీసుకోకపోయి ఉంటే, భారతదేశం నడిబొడ్డున ఒక శత్రు దేశం ఏర్పడి, దేశ భద్రతకు శాశ్వత ముప్పుగా పరిణమించి ఉండేది. ఈ విజయంతో, ఆయన నిజమైన "భారత ఉక్కు మనిషి" అని ప్రపంచానికి నిరూపించుకున్నారు.

3. కాశ్మీర్: క్లిష్ట పరిస్థితుల్లో విలీనం

కాశ్మీర్ సమస్య, మిగిలిన వాటికన్నా అత్యంత క్లిష్టమైనది, సున్నితమైనది. ఇక్కడ పరిస్థితి జునాగఢ్‌కు పూర్తి విరుద్ధంగా ఉంది. జనాభాలో మెజారిటీ ముస్లింలు, కానీ పాలకుడు హిందూ మహారాజా, హరి సింగ్. మహారాజా, అటు భారతదేశంలో, ఇటు పాకిస్తాన్‌లో కలవకుండా, స్విట్జర్లాండ్ లాంటి ఒక స్వతంత్ర దేశంగా ఉండాలని ఆశించాడు. 1947 అక్టోబర్‌లో, పాకిస్తాన్, పఠాన్ గిరిజనుల ముసుగులో, తన సైన్యాన్ని కాశ్మీర్‌పైకి దాడికి పంపింది. ఈ "ఆపరేషన్ గుల్‌మార్గ్" యొక్క ఉద్దేశ్యం, శ్రీనగర్‌ను ఆక్రమించి, కాశ్మీర్‌ను బలవంతంగా విలీనం చేసుకోవడం. గిరిజన సైన్యాలు బారాముల్లా వరకు దూసుకువచ్చి, అక్కడ భయంకరమైన హింసాకాండకు పాల్పడ్డారు. వారు శ్రీనగర్‌కు అతి సమీపంలో ఉన్నారు. ఈ ప్రమాదాన్ని పసిగట్టిన మహారాజా హరి సింగ్, ప్రాణభయంతో భారతదేశ సహాయం కోరాడు. ఆయన తన ప్రతినిధిని ఢిల్లీకి పంపి, విలీనానికి అంగీకరిస్తున్నట్లు, వెంటనే సైన్యాన్ని పంపమని వేడుకున్నాడు. ఆ సమయంలో, నెహ్రూ, మౌంట్‌బాటన్ వంటి వారు, విలీన పత్రంపై సంతకం చేయకుండా సైన్యాన్ని పంపడం చట్టవిరుద్ధమని వాదించారు. కానీ, పరిస్థితి యొక్క తీవ్రతను అర్థం చేసుకున్నది సర్దార్ పటేల్. ఆయన సమయాన్ని వృధా చేయలేదు. ఆయన వెంటనే తన నమ్మకమైన కార్యదర్శి వి.పి. మీనన్‌ను ప్రత్యేక విమానంలో శ్రీనగర్‌కు పంపి, మహారాజాతో విలీన పత్రంపై సంతకం చేయించుకురమ్మని ఆదేశించారు. అదే సమయంలో, భారత సైన్యాన్ని సిద్ధంగా ఉండమని ఆదేశించారు. అక్టోబర్ 26న, మహారాజా విలీన పత్రంపై సంతకం చేశారు. ఆ పత్రం ఢిల్లీకి చేరిన వెంటనే, అక్టోబర్ 27 ఉదయం, పటేల్ ఆదేశాలతో, భారత సైనిక దళాలు విమానాలలో శ్రీనగర్‌కు బయలుదేరాయి. భారత సైన్యం సరైన సమయంలో శ్రీనగర్‌కు చేరుకుని, పాకిస్తానీ ఆక్రమణదారులను తరిమికొట్టి, శ్రీనగర్ విమానాశ్రయాన్ని కాపాడింది. పటేల్ యొక్క తక్షణ, నిర్ణయాత్మక చర్య లేకపోయి ఉంటే, ఆ రోజు శ్రీనగర్ పాకిస్తాన్ వశమై ఉండేది, కాశ్మీర్ చరిత్ర మరోలా ఉండేది. అయితే, తర్వాతి కాలంలో, నెహ్రూ ఈ సమస్యను ఐక్యరాజ్యసమితికి తీసుకువెళ్లడం, యుద్ధ విరమణను ప్రకటించడం వంటి నిర్ణయాలను పటేల్ తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. పూర్తి కాశ్మీర్‌ను మనం సైనిక చర్య ద్వారానే విముక్తి చేయగలమని ఆయన బలంగా నమ్మారు.

ఇతర సంస్థానాలు: తెరవెనుక నాటకాలు

హైదరాబాద్, జునాగఢ్, కాశ్మీర్ వంటి పెద్ద సంస్థానాలతో పాటు, ట్రావన్‌కోర్, భోపాల్, జోధ్‌పూర్ వంటి ఇతర సంస్థానాల విలీనంలో కూడా ఎన్నో నాటకీయ పరిణామాలు జరిగాయి.

ట్రావన్‌కోర్ (కేరళ):

ఇక్కడి దివాన్, సర్ సి.పి. రామస్వామి అయ్యర్, ట్రావన్‌కోర్‌ను స్వతంత్ర దేశంగా ప్రకటించారు. అతను పాకిస్తాన్‌తో, బ్రిటన్‌తో రాయబార సంబంధాలు పెట్టుకోవడానికి ప్రయత్నించాడు. పటేల్, అక్కడ ప్రజా ఉద్యమాన్ని తీవ్రతరం చేశారు. చివరకు, ఒక హత్యాప్రయత్నం నుండి బయటపడిన తర్వాత, సి.పి. అయ్యర్ తన నిర్ణయాన్ని మార్చుకుని, విలీనానికి అంగీకరించాడు.

జోధ్‌పూర్ (రాజస్థాన్):

ఇక్కడి యువ మహారాజా హన్వంత్ సింగ్, మహమ్మద్ అలీ జిన్నాతో రహస్యంగా చర్చలు జరిపారు. జిన్నా, అతనికి కరాచీ ఓడరేవును ఉపయోగించుకునే హక్కు, ఆయుధ దిగుమతికి అనుమతి వంటి ఎన్నో ప్రలోభాలను చూపాడు. ఈ విషయం తెలిసిన పటేల్, వెంటనే మహారాజాను ఢిల్లీకి పిలిపించి, గట్టిగా హెచ్చరించారు. "మీ సంస్థానం నలువైపులా భారత భూభాగంతో చుట్టుముట్టి ఉంది. మీరు పాకిస్తాన్‌లో కలిస్తే, దాని పర్యవసానాలు తీవ్రంగా ఉంటాయి" అని ఆయన స్పష్టం చేశారు. అదే సమయంలో, ఆయన జోధ్‌పూర్‌కు మరిన్ని ప్రయోజనాలను కల్పించి, చివరకు విలీనానికి ఒప్పించారు. ఈ విధంగా, సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్, కేవలం రెండున్నర సంవత్సరాల స్వల్ప వ్యవధిలో, తన అద్వితీయమైన రాజనీతితో, దృఢ సంకల్పంతో, అవసరమైనప్పుడు ఉక్కు పిడికిలితో, 565 సంస్థానాలనే రక్తనాళాలను, భారతమాత శరీరంలోకి విజయవంతంగా ప్రవహింపజేశారు. ఆయన ఒక శిల్పిలా, చెల్లాచెదురుగా ఉన్న రాళ్లను ఏరి, వాటిని ఒకదానితో ఒకటి అతికి, "అఖండ భారత్" అనే ఒక అద్భుతమైన, పటిష్టమైన మహా సౌధాన్ని నిర్మించారు. ఆ సౌధంలోనే, ఈ రోజు మనం ఒకే దేశంగా, ఒకే జాతిగా నివసిస్తున్నాం. అందుకే, సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ కేవలం ఒక స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు కాదు, ఆయన ఆధునిక భారతదేశపు నిజమైన నిర్మాత, శాశ్వతమైన ఉక్కు మనిషి.

అధ్యాయం 7: నవ భారతానికి పునాదులు

ఒక భవనాన్ని నిర్మించడం వేరు, ఆ భవనం శతాబ్దాల పాటు తుఫానులను, భూకంపాలను తట్టుకుని నిలబడేలా పటిష్టమైన పునాదులు వేయడం వేరు. 1947లో, సంస్థానాల విలీనం అనే బృహత్కార్యంతో సర్దార్ పటేల్ అఖండ భారతమనే భవనానికి ఒక భౌగోళిక రూపాన్ని ఇచ్చారు. కానీ, ఆ భవనం నిలబడాలంటే, దానికి ఒక అంతర్గత నిర్మాణం, ఒక పటిష్టమైన చట్రం, ఒక శాశ్వతమైన వ్యవస్థ అవసరం. స్వాతంత్ర్యం తర్వాత, దేశ విభజన సృష్టించిన అగ్నిగుండంలో, శరణార్థుల కన్నీటి సంద్రంలో, రాజకీయ అనిశ్చితి అనే పెను తుఫానులో, భారతదేశం కొట్టుమిట్టాడుతున్నప్పుడు, ఆ దేశానికి పరిపాలనాపరమైన పునాదులు వేసి, దానిని కుప్పకూలకుండా కాపాడిన ఆధునిక భగీరథుడు సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్. ఆయన ఈ అధ్యాయంలో ఒక విప్లవకారుడిగా కాకుండా, ఒక మానసిక ధైర్యంనిర్మాతగా, ఒక పరిపాలనా దక్షుడిగా మనకు దర్శనమిస్తారు.

అఖిల భారత సర్వీసులు (IAS, IPS) - "ఉక్కు చట్రం"

స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన వెంటనే, భారతదేశం ఎదుర్కొన్న అతిపెద్ద సవాళ్లలో ఒకటి పరిపాలనా శూన్యత. బ్రిటిష్ వారు వెళ్ళిపోతూ, తమతో పాటు తమ ఉన్నత స్థాయి అధికారులను (ICS - ఇండియన్ సివిల్ సర్వీస్) తీసుకువెళ్లారు. దేశ విభజన కారణంగా, అనుభవజ్ఞులైన చాలామంది భారతీయ ICS అధికారులు కూడా పాకిస్తాన్‌ను ఎంచుకున్నారు. దీంతో, దేశాన్ని నడపడానికి అవసరమైన అనుభవజ్ఞులైన, నైపుణ్యం కలిగిన అధికారుల తీవ్ర కొరత ఏర్పడింది. ఈ సమయంలో, కాంగ్రెస్ పార్టీలోని చాలామంది నాయకులకు, ప్రధానమంత్రి నెహ్రూతో సహా, పాత ICS వ్యవస్థపై తీవ్రమైన అపనమ్మకం, ద్వేషం ఉండేవి. వారి దృష్టిలో, ICS అధికారులు బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యానికి సేవ చేసిన "బానిసలు", వారు జాతీయవాదులను అణచివేసిన యంత్రాంగంలో భాగస్వాములు. అందువల్ల, ఆ పాత వ్యవస్థను పూర్తిగా రద్దు చేసి, దానికి బదులుగా ఒక కొత్త, కట్టుదిట్టమైన రాజకీయ నిబద్ధత కలిగిన వ్యవస్థను తీసుకురావాలని వారు భావించారు.

పటేల్ దూరదృష్టి - సిద్ధాంతంపై వాస్తవికత విజయం:

కానీ, సర్దార్ పటేల్, ఒక పరమ వాస్తవికవాదిగా, ఈ ఆలోచనలోని ప్రమాదాన్ని పసిగట్టారు. ఆయనకు ICS అధికారుల గతం గురించి తెలుసు, కానీ వారి అనుభవం, వారి నైపుణ్యం, వారి వ్యవస్థ యొక్క విలువ కూడా ఆయనకు తెలుసు. ఒక కొత్త దేశాన్ని, అదీ ఇన్ని సమస్యలతో ఉన్న దేశాన్ని, అనుభవం లేని, కేవలం రాజకీయ నిబద్ధతతో ఉన్న అధికారులతో నడపడం ఆత్మహత్యాసదృశమని ఆయన గ్రహించారు. ఒక దేశం యొక్క పరిపాలన, అధికారంలోకి వచ్చే రాజకీయ పార్టీలతో పాటు మారిపోకూడదని, దానికి ఒక శాశ్వతమైన, నిష్పక్షపాతమైన, రాజకీయాలకు అతీతమైన యంత్రాంగం ఉండాలని ఆయన బలంగా నమ్మారు. ఆయన రాజ్యాంగ పరిషత్‌లో, తన సొంత పార్టీ సభ్యుల నుండే తీవ్ర వ్యతిరేకతను ఎదుర్కొన్నారు. చాలామంది సభ్యులు, పాత ICS అధికారులకు రాజ్యాంగపరమైన రక్షణలు కల్పించడాన్ని తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. ఆ సమయంలో, పటేల్ లేచి నిలబడి, ఒక చారిత్రాత్మకమైన, ఉద్వేగభరితమైన ప్రసంగం చేశారు. అది ఆయన దూరదృష్టికి, దేశభక్తికి నిలువుటద్దం. ఆయన గర్జించారు: "మీరు ఒక ఐక్య భారతదేశాన్ని కోరుకుంటే, మీ వద్ద ఒక మంచి అఖిల భారత సర్వీస్ ఉండాలి. వారికి, తమ మనసులోని మాటను నిర్భయంగా, నిష్పక్షపాతంగా చెప్పే స్వాతంత్ర్యం ఉండాలి. మీరు నాకు అఖిల భారత సర్వీసులను ఇవ్వకపోతే, నేను మిమ్మల్ని హెచ్చరిస్తున్నాను, మీరు ఐక్య భారతదేశాన్ని కలిగి ఉండలేరు. ఈ సర్వీసులు లేకపోతే, ఈ దేశం ముక్కలైపోతుంది. ఈ సర్వీసులే భారతదేశానికి 'ఉక్కు చట్రం' (Steel Frame of India). ఈ చట్రం లేకపోతే, దేశం అనే భవనం కుప్పకూలిపోతుంది." ఆయన వాదనలోని నిజాయితీకి, దూరదృష్టికి రాజ్యాంగ పరిషత్ తలొగ్గింది. ఆయన పట్టుబట్టడం వల్లే, పాత ICS అధికారుల అనుభవాన్ని వాడుకుంటూ, అదే సమయంలో కొత్త తరాన్ని జాతీయ భావంతో తీర్చిదిద్దేలా "ఇండియన్ అడ్మినిస్ట్రేటివ్ సర్వీస్ (IAS)", "ఇండియన్ పోలీస్ సర్వీస్ (IPS)" అనే నూతన అఖిల భారత సర్వీసులు ఏర్పడ్డాయి. అంతేకాకుండా, ఈ అధికారులకు రాజకీయ వేధింపుల నుండి రక్షణ కల్పించడానికి, రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 311 ద్వారా వారి జీతభత్యాలకు, పదవీకాలానికి, హక్కులకు రాజ్యాంగపరమైన భద్రత కల్పించారు. దీనివల్ల, వారు ఏ రాజకీయ పార్టీ అధికారంలో ఉన్నా, నిర్భయంగా, నిష్పక్షపాతంగా, రాజ్యాంగానికి కట్టుబడి పనిచేయగలుగుతారు. ఈ రోజు, కేంద్ర ప్రభుత్వ విధానాలు దేశంలోని మారుమూల గ్రామాలకు సైతం చేరుతున్నాయంటే, దేశం ఎన్ని రాజకీయ సంక్షోభాలను ఎదుర్కొన్నా, పరిపాలనా యంత్రాంగం స్థిరంగా పనిచేస్తోందంటే, దానికి కారణం సర్దార్ పటేల్ నిర్మించిన ఈ "ఉక్కు చట్రమే". ఇది నవ భారతానికి ఆయన అందించిన అతిగొప్ప, శాశ్వతమైన కానుక.

విభజన అనంతర సంక్షోభం: కన్నీళ్లను తుడిచిన కఠిన హస్తం

స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన ఆనందం, దేశ విభజన సృష్టించిన రక్తపాతంలో కొట్టుకుపోయింది. పంజాబ్, బెంగాల్ రాష్ట్రాలు మత ప్రాతిపదికన విభజించబడ్డాయి. సరిహద్దులకు ఇరువైపులా, చరిత్ర ఎరుగని మానవ సంక్షోభం చోటుచేసుకుంది. లక్షలాది మంది హిందువులు, సిక్కులు కొత్తగా ఏర్పడిన పశ్చిమ, తూర్పు పాకిస్తాన్ నుండి, అదేవిధంగా లక్షలాది మంది ముస్లింలు భారతదేశం నుండి శరణార్థులుగా మారారు. రైళ్లు శవాల దిబ్బలతో నడిచాయి. గ్రామాలకు గ్రామాలు తగలబడిపోయాయి. మహిళలపై జరిగిన అఘాయిత్యాలకు లెక్కలేదు. ఈ భయంకరమైన సంక్షోభ సమయంలో, దేశ తొలి హోం మంత్రిగా, సర్దార్ పటేల్ ఒక కఠినమైన, కానీ కారుణ్య హృదయం గల సంరక్షకుడిగా తన పాత్రను పోషించారు.

శాంతి భద్రతల పరిరక్షణ:

ఆయన మొదటి ప్రాధాన్యత, హింసను అరికట్టి, శాంతి భద్రతలను నెలకొల్పడం. ముఖ్యంగా దేశ రాజధాని ఢిల్లీలోనే, పాకిస్తాన్ నుండి వచ్చిన శరణార్థులు, స్థానిక ముస్లింలపై ప్రతీకార దాడులకు పాల్పడటంతో, పరిస్థితి అదుపు తప్పింది. ఈ సమయంలో, గాంధీజీ శాంతి కోసం నిరాహార దీక్షకు పూనుకున్నారు. గాంధీజీ నైతిక శక్తి అయితే, పటేల్ రాజ్య శక్తి. ఆయన ఢిల్లీలో కర్ఫ్యూ విధించారు. హింసకు పాల్పడే వారిని కనిపిస్తే కాల్చివేయమని ఆదేశాలు జారీ చేశారు. ఆయన స్వయంగా, సైనిక అధికారులతో కలిసి, ఢిల్లీ వీధులలో పర్యటించి, పరిస్థితిని సమీక్షించారు. ఆయన కఠినమైన చర్యల వల్ల, కొద్ది రోజుల్లోనే ఢిల్లీలో శాంతి నెలకొంది. పంజాబ్, బెంగాల్‌లలో కూడా, ఆయన సైన్యాన్ని, పోలీసు బలగాలను సమర్థవంతంగా ఉపయోగించి, అల్లర్లను అణచివేశారు.

శరణార్థుల పునరావాసం - ఒక మహా యజ్ఞం:

శాంతిని నెలకొల్పడం ఒక ఎత్తైతే, పాకిస్తాన్ నుండి సర్వం కోల్పోయి, కట్టుబట్టలతో వచ్చిన దాదాపు 60 లక్షల మంది శరణార్థులకు పునరావాసం కల్పించడం మరో అతిపెద్ద సవాలు. ఇది ఒక పరిపాలనా మహా యజ్ఞం. పటేల్ నాయకత్వంలో, "మినిస్ట్రీ ఆఫ్ రిలీఫ్ అండ్ రిహాబిలిటేషన్" ఏర్పడింది.

తాత్కాలిక శిబిరాలు:

మొదట, లక్షలాది మందికి తాత్కాలిక నివాసం, ఆహారం, వైద్య సదుపాయాలు కల్పించడానికి, కురుక్షేత్ర వంటి ప్రదేశాలలో అతిపెద్ద శరణార్థి శిబిరాలను ఏర్పాటు చేశారు.

భూమి, ఆస్తుల పంపిణీ:

పాకిస్తాన్‌కు వలస వెళ్లిన ముస్లింలు వదిలిపెట్టిన ఇళ్లను, భూములను ("ఎవాక్యూ ప్రాపర్టీ") స్వాధీనం చేసుకుని, వాటిని పాకిస్తాన్ నుండి వచ్చిన శరణార్థులకు పంపిణీ చేసే ఒక బృహత్తర కార్యక్రమాన్ని చేపట్టారు. ఇది ఎంతో సంక్లిష్టమైన, సున్నితమైన పని. కానీ, పటేల్ పర్యవేక్షణలో, ఈ ప్రక్రియ చాలా వరకు పారదర్శకంగా, న్యాయబద్ధంగా జరిగింది. పంజాబ్‌లో, ఢిల్లీలో, పశ్చిమ బెంగాల్‌లో ఎన్నో కొత్త కాలనీలు, పట్టణాలు ఈ శరణార్థుల కోసమే వెలిశాయి.

తూర్పు పంజాబ్‌ను పునర్నిర్మించడం:

పంజాబ్ విభజనలో, సారవంతమైన కాలువ ప్రాంతాలు పాకిస్తాన్‌కు వెళ్ళిపోయాయి. తూర్పు పంజాబ్ (భారతదేశంలోని పంజాబ్) తీవ్రంగా నష్టపోయింది. పటేల్, శరణార్థులైన పంజాబీ రైతుల కష్టాన్ని, పట్టుదలను నమ్ముకుని, తూర్పు పంజాబ్ పునర్నిర్మాణానికి ప్రత్యేక శ్రద్ధ తీసుకున్నారు. ఇది, భవిష్యత్తులో పంజాబ్ భారతదేశపు ధాన్యాగారంగా మారడానికి పునాది వేసింది. ఈ సంక్షోభ సమయంలో, పటేల్ ప్రదర్శించిన పరిపాలనా దక్షత, మానవతా దృక్పథం, కఠిన నిర్ణయాలు తీసుకునే సామర్థ్యం, నవజాత శిశువులాంటి భారతదేశాన్ని, బాల్యం లోనే మరణించకుండా కాపాడాయి.

రాజ్యాంగ పరిషత్‌లో పాత్ర: నిశ్శబ్ద విప్లవ నిర్మాత

సర్దార్ పటేల్ పేరు చెప్పగానే, మనకు సంస్థానాల విలీనం, ఉక్కు మనిషి అనే చిత్రాలే గుర్తుకువస్తాయి. కానీ, ఆధునిక భారత రాజ్యాంగ నిర్మాణంలో ఆయన పోషించిన నిశ్శబ్ద, కానీ అత్యంత కీలకమైన పాత్ర గురించి చాలామందికి తెలియదు. ఆయన రాజ్యాంగ పరిషత్‌లో కేవలం ఒక సభ్యుడు కాదు, ఆయన ఒక ప్రధాన రూపశిల్పి. ఆయన అనేక కీలకమైన కమిటీలకు అధ్యక్షుడిగా వ్యవహరించారు. వాటిలో అత్యంత ముఖ్యమైనది, "ప్రాథమిక హక్కులు, మైనారిటీలు, గిరిజన మరియు మినహాయించబడిన ప్రాంతాలపై సలహా కమిటీ". ఈ హోదాలో, ఆయన రాజ్యాంగంలోని అత్యంత సున్నితమైన, వివాదాస్పదమైన అంశాలపై ఏకాభిప్రాయాన్ని సాధించడంలో అద్భుతమైన పాత్ర పోషించారు.

మైనారిటీల హక్కులు - ప్రత్యేక నియోజకవర్గాల రద్దు:

భారతదేశ విభజనకు ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి, బ్రిటిష్ వారు ప్రవేశపెట్టిన "ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు" (Separate Electorates). దీని ప్రకారం, ముస్లింలు కేవలం ముస్లిం అభ్యర్థులకే ఓటు వేయాలి. ఇది హిందువులకు, ముస్లింలకు మధ్య శాశ్వతమైన రాజకీయ విభజనను సృష్టించింది. స్వతంత్ర భారతదేశంలో కూడా, కొందరు మైనారిటీ నాయకులు తమకు ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు కావాలని పట్టుబట్టారు. పటేల్, ఈ డిమాండ్‌ను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. ఆయన దీనిని "దేశాన్ని విచ్ఛిన్నం చేసే విషం"గా అభివర్ణించారు. "మేము ఒక దేశాన్ని సృష్టించాలనుకుంటున్నాము, ఎన్నో దేశాలను కాదు. ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు మనల్ని వేరు చేశాయి, చివరకు దేశ విభజనకు దారితీశాయి. ఇప్పుడు మనం ఆ తప్పును పునరావృతం చేయకూడదు" అని ఆయన గట్టిగా వాదించారు. అయితే, ఆయన తన అభిప్రాయాన్ని నియంతలా రుద్దలేదు. ఆయన మైనారిటీ నాయకులతో (క్రిస్టియన్లు, సిక్కులు, పార్సీలు, ఆంగ్లో-ఇండియన్లు, ముస్లింలు) ఎన్నోసార్లు సమావేశమయ్యారు. వారి భయాలను, ఆందోళనలను ఓపికగా విన్నారు. "ఒక లౌకిక దేశంలో, మీ హక్కులకు, మీ సంస్కృతికి, మీ మతానికి పూర్తి రక్షణ ఉంటుంది. మీ భద్రత ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలలో లేదు, మెజారిటీ వర్గం యొక్క సద్భావనలో ఉంది. మనం ఒకరినొకరం నమ్ముకుని, కలిసి జీవించడం నేర్చుకోవాలి" అని ఆయన వారిని ఒప్పించారు. ఆయన ప్రదర్శించిన నిజాయితీకి, ఇచ్చిన భరోసాకు, మైనారిటీ నాయకులు కరిగిపోయారు. చివరకు, వారే స్వచ్ఛందంగా ప్రత్యేక నియోజకవర్గాల డిమాండ్‌ను విరమించుకున్నారు. ఇది పటేల్ సాధించిన ఒక గొప్ప నైతిక, రాజకీయ విజయం. ఇది, లౌకిక భారతదేశ పునాదులను పటిష్టం చేసింది.

ప్రాథమిక హక్కులు, అంటరానితనం నిర్మూలన:

ఆయన అధ్యక్షత వహించిన కమిటీయే, రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కుల జాబితాను ఖరారు చేసింది. వాక్ స్వాతంత్ర్యం, సమానత్వ హక్కు, మత స్వాతంత్ర్య హక్కు వంటి ఎన్నో హక్కులకు రూపకల్పన చేసింది. అదే సమయంలో, దేశ భద్రత, సార్వభౌమత్వం దృష్ట్యా, ఈ హక్కులపై కొన్ని "సహేతుకమైన పరిమితులు" విధించాలనే వాస్తవిక దృక్పథాన్ని కూడా ఆయన ప్రదర్శించారు. భారత సమాజానికి పట్టిన అతిపెద్ద కళంకం, అంటరానితనాన్ని నిర్మూలించడంలో ఆయన కీలక పాత్ర పోషించారు. ఆయన కమిటీ సిఫార్సు మేరకే, "అంటరానితనాన్ని" రద్దు చేసి, దానిని ఏ రూపంలో ఆచరించినా శిక్షార్హమైన నేరంగా పరిగణిస్తూ, ఆర్టికల్ 17ను రాజ్యాంగంలో చేర్చారు. ఈ విధంగా, సర్దార్ పటేల్ ఒకవైపు దేశ పరిపాలనకు "ఉక్కు చట్రాన్ని" అందించి, మరోవైపు దేశ విభజన సంక్షోభం నుండి దేశాన్ని కాపాడి, ఇంకోవైపు రాజ్యాంగ పరిషత్‌లో ఒక సమన్వయకర్తగా వ్యవహరించి, లౌకిక, ప్రజాస్వామ్య, ఐక్య భారతదేశానికి అవసరమైన శాశ్వతమైన పునాదులను వేశారు. ఆయన కేవలం భూభాగాన్ని ఏకీకృతం చేసిన నాయకుడు కాదు, ఆ భూభాగంపై నివసించే ప్రజలందరినీ ఒకే జాతిగా, ఒకే రాజ్యాంగం కిందకు తీసుకువచ్చిన మహనీయుడు.

అధ్యాయం 8: ఒక శకం ముగింపు

ప్రతి మహా ప్రస్థానానికి ఒక ముగింపు ఉంటుంది. ప్రతి మహా యజ్ఞానికి ఒక పూర్ణాహుతి ఉంటుంది. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ జీవితమనే మహా ప్రస్థానం, భారతదేశ ఐక్యత, సుస్థిరత అనే లక్ష్యాల వైపు అప్రతిహతంగా సాగింది. కానీ, ఆ ప్రయాణంలో చివరి మజిలీ, ఎన్నో అంతర్గత సంఘర్షణలతో, సైద్ధాంతిక ఘర్షణలతో, తీరని వేదనతో, క్షీణిస్తున్న ఆరోగ్యంతో నిండి ఉంది. ఆయన తన సహచరుడు, ప్రధాని అయిన జవహర్‌లాల్ నెహ్రూతో జరిపిన సైద్ధాంతిక పోరాటం, తన ప్రాణ సమానుడైన గాంధీజీ హత్యతో ఆయన అనుభవించిన మానసిక వ్యధ, మరియు చివరకు, దేశానికి ఇంకా తన అవసరం ఎంతో ఉన్న సమయంలో, ఆ మహానాయకుడు ఈ లోకాన్ని విడిచి వెళ్లిన తీరు, ఒక శకానికి ముగింపు పలికిన విషాద గాథ.

పటేల్-నెహ్రూ: సిద్ధాంతాల ఘర్షణ, పరస్పర గౌరవం

ఆధునిక భారతదేశ చరిత్రను, నెహ్రూ-పటేల్ సంబంధాన్ని విశ్లేషించకుండా అర్థం చేసుకోవడం అసాధ్యం. వారు ఒకే లక్ష్యం (భారత స్వాతంత్ర్యం, పునర్నిర్మాణం) కోసం పోరాడిన ఇద్దరు సహ యోధులు. కానీ, ఆ లక్ష్యాన్ని చేరుకోవడానికి వారు ఎంచుకున్న మార్గాలు, వారి దృక్పథాలు, వారి వ్యక్తిత్వాలు ఉత్తర-దక్షిణ ధ్రువాల వలె భిన్నమైనవి. వారి సంబంధం కేవలం రాజకీయ ప్రత్యర్థుల మధ్య ఉండేది కాదు, అది ఒకే తండ్రి (గాంధీజీ)కి చెందిన ఇద్దరు సోదరుల మధ్య ఉండే సంక్లిష్టమైన ప్రేమ, గౌరవం, అసూయ, సంఘర్షణల మిశ్రమం.

రెండు భిన్న ప్రపంచాలు:

జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ (1889-1964):

కాశ్మీరీ పండిట్ కుటుంబంలో, వెండి స్పూన్‌తో పుట్టిన సంపన్నుడు. ఇంగ్లాండ్‌లోని హారో, కేంబ్రిడ్జ్ వంటి అత్యున్నత విద్యాసంస్థలలో చదువుకున్న ఆదర్శవాది, అంతర్జాతీయవాది, సోషలిస్టు. ఆయన ప్రపంచాన్ని సిద్ధాంతాల గవాక్షం నుండి చూసేవారు. ఆయన ప్రసంగాలు కవితాత్మకంగా, ప్రజలను ఉర్రూతలూగించేవి. ఆయన భవిష్యత్ భారతదేశాన్ని ఒక ఆధునిక, ప్రగతిశీల, పారిశ్రామిక, లౌకిక, సోషలిస్టు రాజ్యంగా ఊహించుకున్నారు.

వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ (1875-1950):

గుజరాత్‌లోని ఒక సాధారణ రైతు కుటుంబంలో పుట్టి, స్వయం కృషితో పైకి వచ్చిన వాస్తవికవాది. ఆయన ప్రపంచాన్ని అనుభవం, ఆచరణ అనే కళ్లతో చూసేవారు. ఆయన మాటలు ముక్కుసూటిగా, కఠినంగా, కార్యరూపం దాల్చేవిగా ఉండేవి. ఆయనకు సిద్ధాంతాల కన్నా, దేశం యొక్క తక్షణ సమస్యలు, ఐక్యత, భద్రత, స్థిరత్వం ముఖ్యమైనవి. ఆయన ఒక బలమైన, ఐక్యమైన, సంప్రదాయ విలువలతో కూడిన భారతదేశాన్ని కోరుకున్నారు. ఈ ఇద్దరు దిగ్గజాల మధ్య, ప్రభుత్వంలోని ప్రతి విధానంపై భిన్నాభిప్రాయాలు ఉండేవి. వారి మధ్య జరిగిన కొన్ని ప్రధాన సైద్ధాంతిక ఘర్షణలు:

సోషలిజం vs వాస్తవికత:

నెహ్రూ సోషలిస్టు భావజాలంతో, ప్రైవేట్ రంగాన్ని నియంత్రించి, కీలక పరిశ్రమలను జాతీయం చేయాలని భావించారు. కానీ పటేల్, దేశాభివృద్ధికి ప్రైవేట్ రంగం యొక్క పెట్టుబడులు, నైపుణ్యం అవసరమని, పారిశ్రామికవేత్తలను శత్రువులుగా కాకుండా, భాగస్వాములుగా చూడాలని వాదించారు. ఇది వారి మధ్య నిరంతర ఘర్షణకు కారణమైంది.

చైనా, టిబెట్ సమస్య:

నెహ్రూ, "హిందీ-చీనీ భాయ్ భాయ్" అనే ఆదర్శవాదంతో, చైనా పట్ల స్నేహపూర్వకంగా ఉండాలని భావించారు. కానీ పటేల్, చైనా కమ్యూనిస్టు ప్రభుత్వం యొక్క విస్తరణవాద ధోరణిని ముందుగానే పసిగట్టారు. 1950లో, చైనా టిబెట్‌ను ఆక్రమించినప్పుడు, పటేల్ నెహ్రూకు ఒక సుదీర్ఘమైన, చారిత్రాత్మకమైన లేఖ రాశారు. "చైనా మన స్నేహితుడు కాదు, అది ఒక భవిష్యత్ శత్రువు. మనం మన ఉత్తర సరిహద్దులను తక్షణమే బలపరచుకోవాలి. మనం చైనాను నమ్మితే, భవిష్యత్తులో మోసపోతాం" అని ఆయన ఆ లేఖలో స్పష్టంగా హెచ్చరించారు. కానీ నెహ్రూ, పటేల్ హెచ్చరికలను పెడచెవిన పెట్టారు. దాని పర్యవసానాన్ని, 1962లో జరిగిన చైనా-భారత్ యుద్ధంలో దేశం అనుభవించింది.

కాశ్మీర్, హైదరాబాద్:

కాశ్మీర్ సమస్యను నెహ్రూ ఐక్యరాజ్యసమితికి తీసుకువెళ్లడం, ఆర్టికల్ 370 ద్వారా కాశ్మీర్‌కు ప్రత్యేక హోదా కల్పించడం వంటి నిర్ణయాలను పటేల్ తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. ఆయన దృష్టిలో, కాశ్మీర్ కూడా ఇతర సంస్థానాల లాంటిదే, దానికి ఎలాంటి ప్రత్యేక హోదా అవసరం లేదు. హైదరాబాద్ విషయంలో నెహ్రూ సంకోచిస్తే, పటేల్ సైనిక చర్యతో దానిని భారతదేశంలో విలీనం చేశారు.

ప్రధానమంత్రి పదవి - త్యాగం:

1946లో కాంగ్రెస్ అధ్యక్ష పదవికి, తద్వారా స్వతంత్ర భారతదేశ తొలి ప్రధాని పదవికి జరిగిన ఎన్నికలో, 15 ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీలలో 12 పటేల్‌కు మద్దతిచ్చాయి. నెహ్రూకు ఒక్క కమిటీ కూడా మద్దతు ఇవ్వలేదు. కానీ, గాంధీజీ నెహ్రూ వైపు మొగ్గు చూపారు. ఆయన దృష్టిలో, నెహ్రూ యువకుడు, అంతర్జాతీయంగా గుర్తింపు ఉన్నవాడు, ప్రజలను ఆకర్షించగలడు. పటేల్ ఒక గొప్ప నిర్వాహకుడే కానీ, ప్రధాని పదవికి నెహ్రూనే సరైన వ్యక్తి అని గాంధీజీ భావించారు. గాంధీజీ మాటను శిరసావహించి, పటేల్ దేశం కోసం, పార్టీ ఐక్యత కోసం, తన జీవితాశయాన్ని, హక్కును త్యాగం చేశారు. ఇది ఆయన నిస్వార్థ సేవకు, గాంధీజీ పట్ల ఆయనకున్న అపారమైన భక్తికి నిదర్శనం.

పరస్పర గౌరవం, దేశం కోసం సమైక్యత:

వారి మధ్య ఇన్ని విభేదాలు ఉన్నప్పటికీ, వారిద్దరూ ఒకరినొకరు గౌరవించుకునేవారు. ఒకరి సామర్థ్యాలను మరొకరు గుర్తించేవారు. దేశ భద్రత, ఐక్యత వంటి కీలక విషయాలలో, వారు తమ విభేదాలను పక్కన పెట్టి, కలిసికట్టుగా పనిచేసేవారు. పటేల్, నెహ్రూను "నా నాయకుడు" అని బహిరంగంగా సంబోధించేవారు. నెహ్రూ కూడా, పటేల్ యొక్క పరిపాలనా దక్షతను, సంస్థానాల విలీనంలో ఆయన పాత్రను ఎంతగానో ప్రశంసించేవారు. "సర్దార్ లేకపోతే, ఈ దేశం ముక్కలై ఉండేది" అని నెహ్రూ స్వయంగా అంగీకరించారు. వారిద్దరూ ఒకరికొకరు పూరకాలు. ఒకరు ఆకాశమైతే, మరొకరు భూమి. వారిద్దరి సమతుల్యతే, స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తొలి, అత్యంత క్లిష్టమైన సంవత్సరాలలో భారతదేశాన్ని నిలబెట్టింది.

గాంధీజీ హత్య (1948) - తీరని వేదన, గుండెకోత

సర్దార్ పటేల్ జీవితంలో అత్యంత బాధాకరమైన, ఆయనను మానసికంగా కుంగదీసిన సంఘటన, 1948 జనవరి 30న జరిగిన మహాత్మా గాంధీ హత్య. గాంధీజీ, పటేల్‌కు కేవలం ఒక రాజకీయ గురువు మాత్రమే కాదు, ఆయన ఒక తండ్రి, ఒక దైవం, ఒక ఆత్మ బంధువు. గాంధీజీ పిలుపుతోనే, పటేల్ తన సర్వస్వాన్ని త్యాగం చేసి, ప్రజా జీవితంలోకి వచ్చారు. ఆయన ప్రతి నిర్ణయం, గాంధీజీ ఆశయాలకు అనుగుణంగానే ఉండేది. అలాంటి గాంధీజీ, ఒక హిందూ మత ఛాందసవాది చేతిలో హత్యకు గురవడాన్ని, దేశ హోం మంత్రిగా ఆయనను కాపాడుకోలేకపోయానే అనే అపరాధ భావన, ఆయనను జీవితాంతం వెంటాడింది.

హత్యకు ముందు జరిగిన సంఘటనలు:

గాంధీజీ హత్యకు పది రోజుల ముందు, జనవరి 20న, ఆయన ప్రార్థనా సమావేశంలో ఒక బాంబు పేలింది. ఇది ఒక హెచ్చరిక. హోం మంత్రిగా, పటేల్ వెంటనే చర్యలు చేపట్టారు. ఆయన గాంధీజీ భద్రతను పెంచాలని, ఆయన ప్రార్థనా సమావేశాలకు వచ్చే ప్రతి ఒక్కరినీ తనిఖీ చేయాలని ప్రతిపాదించారు. కానీ, గాంధీజీ దానికి తీవ్రంగా అభ్యంతరం తెలిపారు. "నా జీవితం భగవంతుని చేతిలో ఉంది. నేను నా ప్రజల మధ్య, ఎలాంటి భద్రత లేకుండానే తిరుగుతాను. నా ప్రార్థనలకు వచ్చే వారిని తనిఖీ చేయడం, వారిని అవమానించడమే. అలా చేస్తే, నేను నా ప్రార్థనలే మానేస్తాను" అని ఆయన ఖరాఖండిగా చెప్పారు. గురువు మాటను కాదనలేక, పటేల్ నిస్సహాయులయ్యారు.

ఆఖరి ఘడియలు, గుండెకోత:

జనవరి 30న, గాంధీజీ హత్య జరగడానికి కొద్ది గంటల ముందు, పటేల్ బిర్లా హౌస్‌లో గాంధీజీతో సమావేశమయ్యారు. నెహ్రూతో తనకున్న విభేదాల గురించి, ప్రభుత్వం నుండి వైదొలగాలనే తన ఆలోచన గురించి ఆయన గాంధీజీతో చర్చిస్తున్నారు. గాంధీజీ, వారిద్దరినీ రాజీ చేసి, కలిసి పనిచేయమని నచ్చజెప్పారు. ఆ సమావేశం తర్వాత, పటేల్ ఇంటికి వెళ్ళిన కొద్ది సేపటికే, గాంధీజీ హత్య వార్త పిడుగులా ఆయన చెవిన పడింది. ఆయన హుటాహుటిన బిర్లా హౌస్‌కు పరుగెత్తుకు వచ్చారు. అక్కడ, రక్తపు మడుగులో నిర్జీవంగా పడి ఉన్న తన గురువు దేహాన్ని చూసి, ఆ ఉక్కు మనిషి ఒక బాలుడిలా కుప్పకూలిపోయారు. ఆయన గుండె పగిలింది. ఆయన ప్రపంచం శూన్యమైపోయింది.

హత్య తర్వాత నిందలు, మానసిక వేదన:

గాంధీజీ హత్య తర్వాత, దేశ హోం మంత్రిగా, పటేల్‌పై తీవ్రమైన విమర్శలు వెల్లువెత్తాయి. ఆయన భద్రతా వైఫల్యం కారణంగానే గాంధీజీ హత్య జరిగిందని, హిందూ మహాసభ, RSS వంటి సంస్థల పట్ల ఆయన మెతక వైఖరితో ఉన్నారని సోషలిస్టు, కమ్యూనిస్టు నాయకులు ఆయనపై నిందలు వేశారు. ఈ నిందలు, ఆయనను మానసికంగా మరింత కుంగదీశాయి. ఆయన వెంటనే RSS సంస్థపై నిషేధం విధించారు. హత్య కేసు విచారణను వేగవంతం చేయించారు. ఈ సంఘటన, నెహ్రూ, పటేల్ మధ్య ఉన్న దూరాన్ని తాత్కాలికంగా తగ్గించింది. వారిద్దరూ తమ తండ్రి లాంటి గురువును కోల్పోయిన దుఃఖంలో, ఒకరికొకరు అండగా నిలిచారు. "ఇప్పుడు మనం మరింత ఐక్యంగా ఉండాలి, బాపు కన్న కలలను మనం కలిసి నిజం చేయాలి" అని వారు ఒకరికొకరు మాట ఇచ్చుకున్నారు. కానీ, ఆ మహా వృక్షం కూలిపోవడంతో, ఆ నీడలో పెరిగిన ఈ ఇద్దరు నాయకులు ఒంటరివారయ్యారు. పటేల్‌కు, అది ఒక తీరని వేదన, ఆయన గుండెలో ఒక శాశ్వతమైన గాయం.

మహానాయకుడి నిష్క్రమణ (డిసెంబర్ 15, 1950): ఒక శకం అస్తమించింది

గాంధీజీ మరణం తర్వాత, సర్దార్ పటేల్ ఆరోగ్యం వేగంగా క్షీణించడం ప్రారంభమైంది. దశాబ్దాలుగా ఉన్న ప్రేగు సంబంధిత వ్యాధి మరింత తీవ్రమైంది. దీనికి తోడు, 1949లో ఆయన ప్రయాణిస్తున్న విమానం రాజస్థాన్‌లో ప్రమాదానికి గురైంది. ఈ ప్రమాదం నుండి ఆయన బయటపడినప్పటికీ, అది ఆయన ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపింది. కానీ, ఆయన తన అనారోగ్యాన్ని లెక్కచేయకుండా, దేశం కోసం, ముఖ్యంగా హైదరాబాద్ విలీనం వంటి కీలకమైన పనుల కోసం అలుపెరుగకుండా శ్రమించారు.

ఆఖరి రోజులు:

1950 నాటికి, ఆయన ఆరోగ్యం పూర్తిగా విషమించింది. ఆయనకు తరచుగా గుండెపోట్లు రావడం మొదలైంది. వైద్యులు ఆయనను పూర్తి విశ్రాంతి తీసుకోమని సలహా ఇచ్చారు. కానీ, ఆయన పని రాక్షసుడు. ఆయనకు విశ్రాంతి అంటే తెలియదు. చివరి వరకు, ఆయన దేశ సమస్యల గురించే ఆలోచించేవారు. ఆయన ఆరోగ్యం గురించి ఆందోళన చెందుతున్న నెహ్రూ, ఆయనను వాతావరణ మార్పు కోసం బొంబాయికి వెళ్ళమని సలహా ఇచ్చారు. పటేల్ తన కుమార్తె మణిబెన్‌తో కలిసి బొంబాయిలోని బిర్లా హౌస్‌లో బస చేశారు. అక్కడే, 1950 డిసెంబర్ 15న, ఉదయం 9:37 గంటలకు, ఆయన తీవ్రమైన గుండెపోటుతో తుదిశ్వాస విడిచారు. ఆ సమయంలో, ఒక శకం అస్తమించింది. ఆధునిక భారతదేశాన్ని నిర్మించిన మహా శిల్పి, దేశ ఐక్యతకు, సమగ్రతకు తన జీవితాన్ని అంకితం చేసిన ఉక్కు మనిషి, శాశ్వతంగా కన్నుమూశారు. ఆయన మరణ వార్త, దేశాన్ని శోకసంద్రంలో ముంచివేసింది. ప్రధాని నెహ్రూ, పార్లమెంటులో పటేల్ మరణ వార్తను ప్రకటిస్తూ, కన్నీటిపర్యంతమయ్యారు. "ఒక గొప్ప నక్షత్రం రాలిపోయింది... మన సేనాధిపతి, మన బలమైన రక్షకుడు మనల్ని విడిచి వెళ్ళిపోయారు. ఆయన లేని లోటు, ఎప్పటికీ పూడ్చలేనిది" అని ఆయన గద్గద స్వరంతో అన్నారు. వారి మధ్య ఎన్ని విభేదాలు ఉన్నా, నెహ్రూకు పటేల్ ఒక అన్నలాంటి వారు, ఒక బలమైన ఆధారం. ఆ ఆధారం కూలిపోయింది. పటేల్ అంత్యక్రియలు బొంబాయిలోని సోనాపూర్ ఘాట్‌లో, ప్రభుత్వ లాంఛనాలతో జరిగాయి. లక్షలాది మంది ప్రజలు, తమ ప్రియతమ నాయకుడికి కన్నీటి నివాళులు అర్పించడానికి తరలివచ్చారు. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ భౌతికంగా మన మధ్య లేకపోయినా, ఆయన నిర్మించిన అఖండ భారతం రూపంలో, ఆయన స్థాపించిన అఖిల భారత సర్వీసుల రూపంలో, ఆయన మన రాజ్యాంగానికి అందించిన విలువల రూపంలో, ఆయన శాశ్వతంగా జీవించే ఉంటారు. ఆయన ఒక శకానికి ముగింపు కాదు, ఆయన ఒక నూతన, ఐక్య, పటిష్ట భారతదేశమనే శకానికి నాంది. ఆయన జీవితం, తరతరాలకు స్ఫూర్తినిచ్చే ఒక అజరామరమైన గాథ.

అధ్యాయం 9: చిరస్మరణీయుడు

చరిత్ర గమనంలో కొందరు వ్యక్తులు వస్తారు, తమ ప్రభావాన్ని చూపి వెళ్ళిపోతారు. కానీ, కొందరు మహనీయులు మాత్రమే, చరిత్ర గతిని మార్చి, ఒక జాతి తలరాతను తిరగరాసి, ఆ జాతి ఉన్నంతకాలం చిరస్మరణీయులుగా నిలిచిపోతారు. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ అటువంటి కోవకు చెందిన యుగపురుషుడు. ఆయన కేవలం ఒక వ్యక్తి కాదు, ఒక సిద్ధాంతం. ఆయన ఒక నాయకుడు కాదు, ఒక నిర్మాణాత్మక శక్తి. ఆయన భౌతికంగా మనల్ని విడిచి దశాబ్దాలు గడిచినా, ఆయన వారసత్వం ఈ దేశపు మట్టిలో, గాలిలో, ప్రజల గుండెల్లో, అన్నింటికీ మించి మనం చూస్తున్న ఈ "అఖండ భారతదేశ" పటంలో శాశ్వతంగా నిలిచి ఉంది. ఆయన స్ఫూర్తి, కాలానికి అతీతమైనది, తరతరాలకు మార్గదర్శనం చేసే ఒక ధ్రువతార. ఈ చివరి అధ్యాయంలో, ఆ మహనీయుడి వారసత్వాన్ని, ఆయనకు దేశం అందించిన నివాళిని, నేటి తరానికి ఆయన జీవితం ఇస్తున్న సందేశాన్ని స్మరించుకుందాం.

వారసత్వం: కేవలం విగ్రహం కాదు, ఒక సజీవ స్ఫూర్తి

సర్దార్ పటేల్ వారసత్వాన్ని కేవలం కొన్ని పదాలలోనో, పేజీలలోనో వర్ణించడం సాధ్యం కాదు. అది బహుముఖమైనది, లోతైనది.

1. ఐక్య భారతదేశం (United India):

పటేల్ యొక్క అత్యంత ముఖ్యమైన, ప్రత్యక్షమైన వారసత్వం, నేటి మన భారతదేశ భౌగోళిక స్వరూపం. ఆయన లేకపోతే, ఈ దేశం 565 పైచిలుకు స్వతంత్ర రాజ్యాలుగా, నిరంతరం ఒకదానితో ఒకటి కలహించుకుంటూ, విదేశీ శక్తుల క్రీడా మైదానంగా మారి ఉండేది. హైదరాబాద్, కాశ్మీర్, జునాగఢ్ వంటి సమస్యలను ఆయన పరిష్కరించిన తీరు, ఆయనలోని అద్వితీయమైన రాజనీతిజ్ఞతకు, ఉక్కు సంకల్పానికి నిదర్శనం. ఆయన కేవలం భూభాగాలను కలపలేదు, శతాబ్దాలుగా విడిపోయి ఉన్న ప్రజలను, సంస్కృతులను, చరిత్రలను ఒకే జాతీయ పతాకం కిందకు, ఒకే రాజ్యాంగం కిందకు తీసుకువచ్చారు. ఆయన మనకు ఇచ్చింది ఒక దేశాన్ని కాదు, ఒక "జాతి" అనే భావనను.

2. ఉక్కు చట్రం (The Steel Frame):

దేశాన్ని ఏకీకృతం చేయడం ఎంత ముఖ్యమో, ఆ దేశ పరిపాలనను సజావుగా, నిష్పక్షపాతంగా నడిపించడం కూడా అంతే ముఖ్యం. ఆయన దూరదృష్టితో నిర్మించిన "అఖిల భారత సర్వీసులు" (IAS, IPS) అనే "ఉక్కు చట్రం", నేటికీ భారతదేశ పరిపాలనకు వెన్నెముకగా నిలుస్తోంది. రాజకీయ పార్టీలు వస్తుంటాయి, పోతుంటాయి. కానీ, ఈ శాశ్వతమైన, నిబద్ధత కలిగిన అధికారుల వ్యవస్థ, దేశ పరిపాలనలో ఒక స్థిరత్వాన్ని, కొనసాగింపును నిర్ధారిస్తుంది. ఇది పటేల్ మనకు అందించిన ఒక అమూల్యమైన పరిపాలనా వారసత్వం.

3. ఆచరణాత్మక జాతీయవాదం (Pragmatic Nationalism):

పటేల్ జాతీయవాదం, కేవలం ప్రసంగాలకు, నినాదాలకు పరిమితమైనది కాదు. అది ఆచరణాత్మకమైనది, ఫలితాలను సాధించేది. ఆయనకు దేశ ప్రయోజనాలే సర్వోన్నతమైనవి. ఆ ప్రయోజనాలను సాధించడానికి, ఆయన ఏ మార్గాన్నైనా అనుసరించడానికి సిద్ధంగా ఉండేవారు. ఆయన ఒకవైపు గాంధీజీ అహింసా మార్గాన్ని గౌరవిస్తూనే, మరోవైపు దేశ సమగ్రతకు ముప్పు వాటిల్లినప్పుడు, హైదరాబాద్ విషయంలో సైనిక బలాన్ని ప్రయోగించడానికి వెనుకాడలేదు. ఆయన సిద్ధాంతాల కన్నా, దేశ వాస్తవ పరిస్థితులకు, అవసరాలకు పెద్దపీట వేశారు. ఈ ఆచరణాత్మకత, ఈ వాస్తవిక దృక్పథం, నేటి నాయకులకు, విధాన రూపకర్తలకు ఒక గొప్ప పాఠం.

4. రైతు బాంధవుడు:

ఆయన ఒక రైతు బిడ్డ. ఆయన రాజకీయ జీవితం ప్రారంభమైందే ఖేడా, బార్డోలీలలోని రైతుల పక్షాన పోరాడటంతో. అందుకే ఆయనకు రైతుల కష్టాలు, వారి సమస్యలు బాగా తెలుసు. ఆయన ఎప్పుడూ తన మూలాలను మర్చిపోలేదు. ఆయన విధానాలు ఎప్పుడూ గ్రామీణ భారతదేశాన్ని, రైతుల సంక్షేమాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకునే ఉండేవి. అయితే, ఇంతటి మహోన్నతమైన సేవలు అందించిన ఆ మహానాయకుడికి, స్వాతంత్ర్యం తర్వాత దశాబ్దాల పాటు దక్కాల్సినంత గుర్తింపు, గౌరవం దక్కలేదనేది ఒక చారిత్రక వాస్తవం. ఆయన వారసత్వాన్ని, ముఖ్యంగా నెహ్రూతో పోల్చి, కొన్ని రాజకీయ వర్గాలు ఉద్దేశపూర్వకంగా తక్కువ చేసి చూపించే ప్రయత్నం చేశాయి. కానీ, సత్యం సూర్యుడి లాంటిది. దానిని మబ్బులు ఎక్కువ కాలం కప్పి ఉంచలేవు. ఇటీవలి కాలంలో, సర్దార్ పటేల్ యొక్క అసలైన పాత్ర, ఆయన వారసత్వం యొక్క ప్రాముఖ్యతపై దేశవ్యాప్తంగా ఒక కొత్త అవగాహన, చైతన్యం కలుగుతున్నాయి.

ఐక్యతా ప్రతిమ (Statue of Unity): గగనాన్ని తాకిన గౌరవం

సర్దార్ పటేల్ యొక్క అపారమైన వారసత్వానికి, అఖండ భారతదేశ నిర్మాణంలో ఆయన చేసిన అసమానమైన కృషికి, యావత్ భారతదేశం కృతజ్ఞతతో సమర్పించిన ఒక మహోన్నత నివాళి "ఐక్యతా ప్రతిమ" (Statue of Unity). ఇది కేవలం ఒక విగ్రహం కాదు, ఇది 130 కోట్ల మంది భారతీయుల ఐక్యతకు, ఆత్మగౌరవానికి ప్రతీక.

ప్రపంచంలోనే ఎత్తైనది:

గుజరాత్‌లోని నర్మదా నది తీరంలో, సర్దార్ సరోవర్ డ్యామ్‌కు అభిముఖంగా, సాధు బేట్ అనే ద్వీపంలో నిర్మించబడిన ఈ విగ్రహం, 182 మీటర్ల (597 అడుగుల) ఎత్తుతో, ప్రపంచంలోనే అత్యంత ఎత్తైన విగ్రహంగా రికార్డు సృష్టించింది. అమెరికాలోని స్టాట్యూ ఆఫ్ లిబర్టీ కన్నా ఇది రెండింతలు ఎత్తైనది. 182 మీటర్ల ఎత్తు, గుజరాత్ శాసనసభలోని 182 నియోజకవర్గాలకు ప్రతీక.

నిర్మాణ విశేషాలు:

ఈ విగ్రహాన్ని నిర్మించడానికి, దేశవ్యాప్తంగా ఉన్న లక్షలాది గ్రామాల నుండి రైతులు తమ పొలాలలో వాడిన పాత ఇనుప పనిముట్లను విరాళంగా ఇచ్చారు. "లోహా" (ఇనుము) సేకరణ ఉద్యమం పేరుతో జరిగిన ఈ కార్యక్రమం, ఈ విగ్రహ నిర్మాణంలో దేశ ప్రజలందరినీ భాగస్వాములను చేసింది. ఇది పటేల్ యొక్క రైతు నేపథ్యానికి, ఆయన ఉక్కు సంకల్పానికి ఒక ప్రతీక. ఈ విగ్రహం యొక్క రూపకల్పన, ప్రఖ్యాత శిల్పి రామ్ వి. సుతార్ చేశారు.

ఒక పర్యాటక అద్భుతం:

2018 అక్టోబర్ 31న, సర్దార్ పటేల్ 143వ జయంతి సందర్భంగా, ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోడీ ఈ విగ్రహాన్ని జాతికి అంకితం చేశారు. నేడు, ఐక్యతా ప్రతిమ ఒక ప్రపంచ స్థాయి పర్యాటక కేంద్రంగా అభివృద్ధి చెందింది. ఇక్కడ ఉన్న మ్యూజియం, ఎగ్జిబిషన్ హాల్, వ్యూయింగ్ గ్యాలరీ, పటేల్ జీవితాన్ని, ఆయన సందేశాన్ని నేటి తరానికి తెలియజేస్తున్నాయి. ఈ గగనమంత ఎత్తైన విగ్రహం, సర్దార్ పటేల్ యొక్క మహోన్నత వ్యక్తిత్వాన్ని, ఆయన సాధించిన విజయాల స్థాయిని ప్రపంచానికి చాటి చెబుతోంది. ఇది, ఆయన కలలు కన్న "ఏక్ భారత్, శ్రేష్ఠ భారత్" (ఒకే భారతదేశం, గొప్ప భారతదేశం) అనే స్ఫూర్తిని నిరంతరం మనకు గుర్తుచేస్తూ ఉంటుంది.

భారత రత్న: ఆలస్యంగా లభించిన అత్యున్నత గౌరవం

"భారత రత్న", భారతదేశపు అత్యున్నత పౌర పురస్కారం. దేశానికి అసమానమైన సేవలు అందించిన మహనీయులకు ఈ పురస్కారాన్ని ప్రదానం చేస్తారు. ఆధునిక భారతదేశ నిర్మాత అయిన సర్దార్ పటేల్‌కు ఈ పురస్కారం ఎప్పుడో లభించాల్సి ఉండేది. కానీ, కొన్ని రాజకీయ కారణాల వల్ల, ఆయనకు ఈ గౌరవం దక్కడంలో చాలా ఆలస్యం జరిగింది. చివరకు, ఆయన మరణించిన 41 సంవత్సరాల తర్వాత, 1991లో, భారత ప్రభుత్వం ఆయనకు మరణానంతరం "భారత రత్న" పురస్కారాన్ని ప్రకటించింది. ఇది ఆలస్యంగా తీసుకున్న నిర్ణయమైనప్పటికీ, దేశం ఆయన సేవలను అధికారికంగా గుర్తించి, అత్యున్నత స్థాయిలో గౌరవించిన తీరుకు ఇది నిదర్శనం. ఈ పురస్కారం, సర్దార్ పటేల్ కీర్తి కిరీటంలో చేరిన ఒక ప్రకాశవంతమైన వజ్రం.

నేటి తరానికి పటేల్ సందేశం: అనుసరించాల్సిన ఆదర్శాలు

సర్దార్ పటేల్ జీవితం, ఒక తెరిచిన పుస్తకం. ఆయన జీవితంలోని ప్రతి పేజీ, నేటి యువతరానికి, రేపటి నాయకులకు, ప్రతి ఒక్క పౌరుడికి విలువైన పాఠాలను నేర్పుతుంది. ఆయన నుండి మనం నేర్చుకోవాల్సిన కొన్ని ముఖ్యమైన సందేశాలు:

దేశ ప్రయోజనాలే సర్వోన్నతం (Nation First):

పటేల్ జీవితంలో, వ్యక్తిగత ఆశయాలకు, పదవులకు, స్నేహాలకు కన్నా, దేశ ప్రయోజనాలకే ఆయన అత్యధిక ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు. ప్రధానమంత్రి పదవిని త్యాగం చేసినా, తన సొంత పార్టీ సభ్యులను ఎదిరించినా, ఆయన ఆలోచన ఎప్పుడూ దేశం గురించే. నేటి రాజకీయాలలో, వ్యక్తిగత, పార్టీ ప్రయోజనాల కోసం దేశ ప్రయోజనాలను పణంగా పెడుతున్న ఈ రోజుల్లో, పటేల్ యొక్క "నేషన్ ఫస్ట్" సిద్ధాంతం ఎంతో అనుసరణీయం.

దృఢ సంకల్పం, నిర్ణయాత్మక నాయకత్వం (Iron Will & Decisive Leadership):

పటేల్ ఒక ఆలోచన చేస్తే, దానిని ఆచరణలో పెట్టే వరకు విశ్రమించేవారు కాదు. ఆయన నిర్ణయాలు తీసుకోవడంలో ఎలాంటి సంకోచం, జాప్యం చూపేవారు కాదు. హైదరాబాద్ విలీనం, అఖిల భారత సర్వీసుల ఏర్పాటు వంటి విషయాలలో ఆయన ప్రదర్శించిన నిర్ణయాత్మక నాయకత్వం, నేటి నాయకులకు ఒక గొప్ప స్ఫూర్తి. సమస్యలను చూసి భయపడటం కాదు, వాటిని ధైర్యంగా ఎదుర్కొని, పరిష్కరించాలనేది ఆయన సందేశం.

ఆచరణాత్మకత, వాస్తవిక దృక్పథం (Pragmatism & Realism):

పటేల్ గాలిలో మేడలు కట్టలేదు. ఆయన ఎప్పుడూ భూమి మీద, వాస్తవాలలో నిలబడ్డారు. సిద్ధాంతాల కన్నా, ఆచరణ సాధ్యమైన పరిష్కారాలకే ఆయన విలువిచ్చారు. సమస్యలను భావోద్వేగంతో కాకుండా, హేతుబద్ధంగా, వాస్తవిక దృక్పథంతో విశ్లేషించడం ఆయన నుండి మనం నేర్చుకోవాల్సిన ముఖ్యమైన పాఠం.

క్రమశిక్షణ, నిజాయితీ, నిస్వార్థ సేవ (Discipline, Integrity & Selfless Service):

పటేల్ జీవితం క్రమశిక్షణకు, నిజాయితీకి మారుపేరు. ఆయన తన అధికారాన్ని గానీ, తన హోదాను గానీ, తన కుటుంబ సభ్యుల కోసం ఏనాడూ దుర్వినియోగం చేయలేదు. ఆయన కుమార్తె మణిబెన్, ఆయనకు ఒక కార్యదర్శిలా, ఒక నీడలా సేవ చేశారు, కానీ ఆమె ఏనాడూ ప్రభుత్వ సౌకర్యాలను ఆశించలేదు. నిస్వార్థంగా, ఎలాంటి ఫలాపేక్ష లేకుండా దేశానికి సేవ చేయడమే నిజమైన దేశభక్తి అని పటేల్ జీవితం మనకు నేర్పుతుంది.

ముగింపు: అఖండ భారత్ శిల్పి - చిరంతన స్ఫూర్తి

ఒక సుదీర్ఘ ప్రయాణం ముగింపునకు వచ్చినప్పుడు, మనం వెనక్కి తిరిగి చూసుకుంటాం. మనం నడిచిన మార్గాన్ని, మనం దాటిన మైలురాళ్లను, మనం అధిరోహించిన శిఖరాలను ఒకసారి నెమరువేసుకుంటాం. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ అనే మహా యోధుడి, ఆధునిక భారత నిర్మాత యొక్క జీవిత చరిత్ర అనే ఈ ప్రయాణం చివరి అంకానికి చేరుకున్న ఈ తరుణంలో, మనం కేవలం ఆయన జీవితంలోని ఘట్టాలను గుర్తుచేసుకోవడం లేదు, మనం మన దేశం యొక్క పుట్టుకను, దాని అస్తిత్వాన్ని, దాని భవిష్యత్తును నిర్దేశించిన ఒక మహాశక్తి యొక్క ప్రభావాన్ని అర్థం చేసుకుంటున్నాం. ఈ పుస్తకాన్ని ముగించే ముందు, ఒక్క క్షణం ఆగి, మనల్ని మనం ఒక ప్రశ్న వేసుకుందాం - "సర్దార్ పటేల్ లేకపోతే నేటి భారతదేశం ఎలా ఉండేది?" ఈ ప్రశ్న కేవలం ఒక ఊహ కాదు, ఇది 1947 నాటి కఠోర వాస్తవం. ఆయన లేని భారతదేశాన్ని ఊహించుకుంటే, మన కళ్ల ముందు కనిపించేది ఒక రక్తసిక్తమైన, ఛిన్నాభిన్నమైన పటం. 565 పైచిలుకు సంస్థానాలు, స్వతంత్ర దేశాలుగా, నిరంతరం ఒకదానితో ఒకటి కలహించుకుంటూ, అంతర్యుద్ధాలతో రగిలిపోతూ, విదేశీ శక్తుల రాజకీయ చదరంగంలో పావులుగా మారి ఉండేవి. హైదరాబాద్ అనే ఒక స్వతంత్ర ఇస్లామిక్ రాజ్యం భారతదేశపు గుండెల్లో ఒక కత్తిలా గుచ్చుకుని ఉండేది. కాశ్మీరం పూర్తిగా పాకిస్తాన్ వశమై ఉండేది. ట్రావన్‌కోర్, జోధ్‌పూర్, భోపాల్ వంటి ఎన్నో రాజ్యాలు తమ స్వంత జెండాలను ఎగరేసుకుని, భారతదేశాన్ని భౌగోళికంగా, ఆర్థికంగా, సైనికంగా బలహీనపరిచేవి. ఒక రాష్ట్రం నుండి మరో రాష్ట్రానికి వెళ్ళాలంటే పాస్‌పోర్ట్‌లు, వీసాలు అవసరమయ్యే దయనీయమైన పరిస్థితి ఏర్పడి ఉండేది. దేశమనే భావనే నశించి, మనమంతా కేవలం గుజరాతీయులుగా, తమిళులుగా, బెంగాలీలుగా, తెలుగువారిగా మిగిలిపోయి, భారతీయులమనే ఐక్యతా భావాన్ని కోల్పోయేవాళ్ళం. ఈ భయంకరమైన, అరాచకమైన భవిష్యత్తు నుండి మనల్ని కాపాడి, ఈ విభిన్నమైన సంస్కృతులను, భాషలను, సంప్రదాయాలను "భారతదేశం" అనే ఒకే ఒక్క మాలలో గుదిగూర్చి, మనకు ఈ అఖండ స్వరూపాన్ని అందించిన ఆ మహా శిల్పి సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్. అందుకే, సర్దార్ పటేల్ లేని ఆధునిక భారతదేశాన్ని ఊహించడం కాదు, అసలు పటేల్ లేకపోతే "ఆధునిక భారతదేశం" అనేదే ఉండేది కాదన్నది చారిత్రక సత్యం. ఆయన దేశానికి అందించిన సేవలను కేవలం సంస్థానాల విలీనానికే పరిమితం చేయలేము. అది ఆయన వారసత్వంలో ఒక శిఖరం మాత్రమే. ఆ శిఖరం కింద, ఆయన నిర్మించిన పటిష్టమైన పునాదులు ఉన్నాయి. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన వెంటనే, దేశం పరిపాలనా శూన్యతతో కుప్పకూలిపోయే ప్రమాదంలో ఉన్నప్పుడు, తన సొంత పార్టీ నాయకుల నుండే తీవ్ర వ్యతిరేకతను ఎదుర్కొని, "అఖిల భారత సర్వీసులు" అనే "ఉక్కు చట్రాన్ని" ఆయన నిర్మించారు. ఆ రోజు ఆయన ఆ దూరదృష్టితో ఆ నిర్ణయం తీసుకోకపోయి ఉంటే, మన పరిపాలనా వ్యవస్థ ఎప్పుడో రాజకీయాలకు బలై, కుప్పకూలిపోయేది. దేశ విభజన సృష్టించిన అగ్నిగుండంలో, లక్షలాది శరణార్థులు కన్నీటితో, ఆకలితో అలమటిస్తున్నప్పుడు, ఆయన ఒక కఠినమైన తండ్రిలా శాంతి భద్రతలను నెలకొల్పి, ఒక కరుణామయి అయిన తల్లిలా వారికి పునరావాసం కల్పించి, నవజాత శిశువులాంటి ఈ దేశాన్ని కాపాడారు. రాజ్యాంగ పరిషత్‌లో, ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు అనే విష బీజాలను సమూలంగా పెకిలించి, మైనారిటీలకు భద్రతపై భరోసా ఇచ్చి, బలమైన "లౌకిక" భారతదేశానికి పునాదులు వేసింది ఆయనే. ఆయన ఒక ఆచరణవాది. గాలిలో మేడలు కట్టే ఆదర్శవాదం కన్నా, భూమి మీద వాస్తవాలను గుర్తించి, దేశానికి ఏది మంచిదో, ఏది సాధ్యమో, ఆ నిర్ణయాలు తీసుకున్న వాస్తవికవాది. చైనా విషయంలో ఆయన చేసిన హెచ్చరికలు, సోవియట్ యూనియన్ కమ్యూనిజం పట్ల ఆయన అనుమానాలు, ఆయనలోని అపారమైన రాజకీయ దూరదృష్టికి, రాజనీతిజ్ఞతకు నిదర్శనాలు. కానీ, ఈ ఉక్కు మనిషి వెనుక, ఒక నిస్వార్థ త్యాగశీలి, ఒక క్రమశిక్షణ కలిగిన యోగి, ఒక కల్మషం లేని దేశభక్తుడు దాగి ఉన్నారు. ప్రధానమంత్రి పదవి తన హక్కని తెలిసినా, గాంధీజీ మాట కోసం, దేశ ఐక్యత కోసం, దాన్ని తృణప్రాయంగా త్యాగం చేసిన స్థితప్రజ్ఞుడు ఆయన. దేశానికి ఉప ప్రధానమంత్రిగా, హోం మంత్రిగా అత్యున్నత అధికారంలో ఉన్నప్పటికీ, ఆయన గానీ, ఆయన కుటుంబ సభ్యులు గానీ, ఒక్క పైసా కూడా ఆశించలేదు. ఆయన కుమార్తె మణిబెన్, ఆయనకు ఒక వ్యక్తిగత కార్యదర్శిలా, నీడలా సేవ చేశారు. పటేల్ చనిపోయినప్పుడు, ఆమె వద్ద కేవలం కొన్ని జతల ఖాదీ బట్టలు, ఒక చిన్న ట్రంకు పెట్టె, ఆయన బ్యాంకు ఖాతాలో కేవలం 260 రూపాయలు మాత్రమే ఉన్నాయి. అధికారమంటే సేవ తప్ప, సంపాదన కాదని తన జీవితం ద్వారా నిరూపించిన కర్మయోగి సర్దార్ పటేల్. ఆయన జీవితం నేటి తరానికి, భవిష్యత్ తరాలకు ఒక తరగని స్ఫూర్తి, ఒక శాశ్వతమైన సందేశం. నేడు మన దేశం ఎదుర్కొంటున్న అనేక సమస్యలకు, ఆయన జీవితంలోనే సమాధానాలు దొరుకుతాయి. ప్రాంతీయవాదం, వేర్పాటువాదం వంటివి తలెత్తినప్పుడు, పటేల్ యొక్క "దేశమే సర్వం, దేశ ప్రయోజనాలే సర్వోన్నతం" అనే సిద్ధాంతాన్ని మనం గుర్తుచేసుకోవాలి. నిర్ణయాలు తీసుకోవడంలో జాప్యం, విధానపరమైన స్తబ్దత దేశాన్ని వెనక్కి లాగుతున్నప్పుడు, పటేల్ యొక్క ధైర్యమైన, నిర్ణయాత్మక నాయకత్వాన్ని స్ఫూర్తిగా తీసుకోవాలి. రాజకీయాలలో అవినీతి, బంధుప్రీతి పెరిగిపోయినప్పుడు, పటేల్, ఆయన కుమార్తె మణిబెన్ యొక్క నిరాడంబరమైన, నిజాయితీతో కూడిన జీవితాన్ని ఆదర్శంగా తీసుకోవాలి. సిద్ధాంతాల పేరిట, మతాల పేరిట సమాజం విడిపోతున్నప్పుడు, భిన్నత్వంలో ఏకత్వాన్ని సాధించిన ఆయన సమన్వయ దృక్పథాన్ని, ఆచరణాత్మకతను మనం అనుసరించాలి. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ భౌతికంగా మన మధ్య లేకపోవచ్చు. కానీ ఆయన ఆత్మ ఈ దేశపు మట్టిలో కలిసిపోయింది. ఆయన స్ఫూర్తి, హిమాలయాల కన్నా ఉన్నతమైనది, గంగా నది కన్నా పవిత్రమైనది. గుజరాత్‌లోని నర్మదా తీరాన నిలబడిన ఆ "ఐక్యతా ప్రతిమ", కేవలం ప్రపంచంలోనే ఎత్తైన విగ్రహం కాదు. అది ఆయన మహోన్నత వ్యక్తిత్వానికి, ఆయన మనకు అందించిన అఖండ వారసత్వానికి ఒక ప్రతీక. ఆ విగ్రహం వైపు చూసిన ప్రతిసారీ, మనకు గుర్తుకురావాల్సింది ఒకే ఒక్క విషయం - ఈ దేశ ఐక్యత, సమగ్రత ఎంత అమూల్యమైనదో, దానిని కాపాడుకోవడానికి పటేల్ లాంటి మహనీయులు ఎంత త్యాగం చేశారో మనం మరువకూడదు. ఆయనను స్మరించుకోవడం అంటే, కేవలం ఆయన జయంతి, వర్ధంతి నాడు ఆయన చిత్రపటానికి దండలు వేయడం కాదు. ఆయనను నిజంగా గౌరవించడం అంటే, ఆయన ఆశయాలను మన జీవితంలో, మన సమాజంలో, మన దేశ పాలనలో ప్రతిబింబింపజేయడం. కులం, మతం, ప్రాంతం, భాష వంటి సంకుచితమైన గోడలను బద్దలు కొట్టి, మనమంతా "భారతీయులం" అనే ఒకే ఒక్క గుర్తింపుతో జీవించినప్పుడే, ఆయన ఆత్మ శాంతిస్తుంది. ఆయన కలలు కన్న "ఏక్ భారత్, శ్రేష్ఠ భారత్" సాకారమవుతుంది. సర్దార్ వల్లభ్‌భాయ్ పటేల్ ఒక వ్యక్తి కాదు, ఒక వ్యవస్థ. ఆయన ఒక గతం కాదు, మన వర్తమానం, మన భవిష్యత్తుకు మార్గదర్శి. ఆయన వెలిగించిన ఐక్యతా జ్యోతిని, రాబోయే తరాలకు మరింత ప్రకాశవంతంగా అందించడమే మనం ఆయనకు ఇచ్చే నిజమైన, సార్థకమైన నివాళి. ఆ ఆధునిక భారత నిర్మాత, ఆ అఖండ భారత్ శిల్పి, ఆ యుగపురుషుడు, చిరస్మరణీయుడు.

జై హింద్!